ص:2

ص:3

زندگی نامه شهید آیت الله دکتر محمد مفتح

کد: 1527

نویسنده: غلامرضا گلی زواره

ویراستار: مرضیه علاقه بند

تهیهکننده: مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما

ناشر: دفتر عقل

چاپ: زلال کوثر

نوبت چاپ: اول / 1388

شمارگان: 1500

بها: 16000 ریال

نشانی: قم، بلوار امین، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما

تلفن: 2919670 _ 0251 دورنگار : 2915510

تهران: خیابان جام جم، ساختمان شهید رهبر، طبقه زیرزمین

تلفن: 22014738 نمابر: 22164997

info@irc.ir www.irc.ir

شابک: 7-33-5563-600- 978 / ISBN: 978-600-5563-33-7

ص:4

ص:5

جناب آقای غلامرضا گلی زواره انجام پذیرفته، گذری و نظری است بر تلاش های آن عزیز سفر کرده. ضمن تشکر از زحمات این محقق، امیدواریم این نوشتار، سهم اندکی باشد در معرفی اسوه های جهاد و شهادت و حق شناسی از کسانی که برای اعتلای ارزش های الهی وانسانی از جان مایه گذاشتند.

انه ولی التوفیق

مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

ص:6

ص:7

تحصیلات را تا سطح دکترا ادامه داد و در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران به عنوان دانشوری توانا، استادی پرهیزکار و شخصی مبارز و تأثیرگذار به عنوان اسوه های برجسته برای تشنگان مکارم و فضایل مطرح گردید.

در تلاش های علمی و آموزشی آن عالم نوعی ابتکار، خلاقیت، نوجویی، توجه به نیازهای اجتماعی و رویکرد ویژه به نسل جوان به خصوص دانشجویان دیده می شود. مفتح به دلیل فروتنی، صدق و اخلاص با وجود نقش بارزی که در حرکت های فکری، فرهنگی، دانشگاهی و سیاسی از خود نشان داد، کمتر خود را مطرح ساخت و در واقع کارنامه اش از خودش مشهودتر است.

مفتح وقتی احساس کرد کارگزاران استبداد و استکبار درصددند برای عملی نمودن توطئه های خود بین حوزویان و دانشگاهیان تفرقه افکنند، برای ایجاد اتحادی اصولی، منطقی و ریشه ای بین این دو قشر، فداکارانه تلاش کرد و در این مسیر گام های استوار و ارزشمندی برداشت. به همین دلیل سالروز شهادتش به عنوان سالروز وحدت حوزه و دانشگاه معرفی شد چرا که او موفق گردید چشمه های باصفای فضیلت را در دشت های تشنه دانشگاه جاری سازد و این کانون علمی و فکری را با مراکز علوم دینی متحد و مأنوس سازد.

شهید مفتح از طریق سخنرانی های متعدد در شهرهای گوناگون ایران ضمن اینکه مردم مسلمان این نواحی را با وظایف دینی و شرعی خویش آشنا می ساخت و احساس تکلیف در برابر مسائل اجتماعی را در آنان زنده

ص:8

می کرد، مبارزات سیاسی خود را پی گرفت و گسترش نهضت امام خمینی را در رأس برنامه های خود قرار داد.

به همین دلیل نیروهای امنیتی رژیم پهلوی از کوشش های تبلیغی او که صبغه ای سیاسی داشت احساس هراس نمودند و مکرر به او اخطار کردند که از این شیوه دست بردارد. احضارهای مکرر، بازداشت های متوالی و ممنوع المنبر گردیدن، هیچ گاه مفتح را از حرکت های انقلابی بازنداشت و بلکه او را در این مسیر مصمم تر ساخت.

وقتی ساواک جلو فعالیت های تبلیغی او را گرفت، کوشش های فرهنگی و فکری خویش را در سنگر مسجد و دانشگاه متمرکز ساخت و در این دو کانون که یکی عبادی و دیگری علمی بود، بسیاری از نیروهای جوان را برای پیوستن به خیزش اسلامی به رهبری امام خمینی تربیت کرد.

شهید مفتح مسجد قبا را در هنگام اوج گیری انقلاب اسلامی به یکی از مهم ترین کانون های هدایت نیروهای مبارز و مؤمن تبدیل کرد و در سازماندهی برخی راه پیمایی ها و تظاهرات تهران از این سنگر مقدس، نقشی تأثیرگذار داشت.

نوشتار حاضر که در شش فصل تدوین گردیده، فرازهایی از زندگی، کارنامه علمی و آموزشی، تلاش های مبارزاتی و سیره اخلاقی این متفکر شهید را مورد بررسی اجمالی قرار داده است. امید آنکه مورد توجه علاقه مندان قرار گیرد.

غلامرضا گلی زواره

پاییز 1388

ص:9

ص:10

همدانی، از خدمات آموزشی، تبلیغی و فرهنگی این واعظ وارسته قدردانی کرده بودند.(1)

محمود مفتح، خانم فاطمه ثمالی را به همسری خود برگزید. حاصل این ازدواج، دو دختر و سه پسر بود که نخستینِ آنان محمد مفتح بود. شیخ محمود به دلیل علاقه فراوان به ابوحمزه ثمالی، صحابی امیر مؤمنان، علی(ع)، نام فامیلی ثمالی را برای خود و همسرش برگزید، ولی بعدها آن را به مفتح تغییر داد و نام ثمالی همچنان برای مادر مفتح باقی ماند. این بانو در سال 1354 به رحمت خدا رفت و حاج شیخ محمود در سال 1359، چند ماهی پس از شهادت فرزندش، شهید محمد مفتح، دار فانی را وداع گفت.(2)

ص:11

عزاداری به «پامنبری» معروف است و در میان شیعیان ایران سابقه ای کهن دارد.(1)

محمد، مقدمات ادبیات فارسی و عربی را از پدر آموخت و ذوق ادبی اش نزد وی شکوفا شد. بعد از پایان دوران دبستان، به تشویق پدر و به دلیل اشتیاق درونی، در سال 1315 به حوزه علمیه همدان گام نهاد.

ص:12

در فقه، اصول، تاریخ ادبیات، تفسیر، حکمت، فسفه و عرفان، از اندیشه های روشنگرانه این روحانی برجسته بهره برد، ولی در کنار این توان بالای علمی، ویژگی های اخلاقی و معاشرتی آخوند بیش از فعالیت های آموزشی و علمی اش، بر دکتر مفتح اثر می گذاشت.

آخوند ملاعلی معصومی، ضمن آراستگی به زیور دانش و فضیلت، در عرصه های سیاسی و اجتماعی نیز فعال بود و در برابر اختناق و استبداد رژیم پهلوی و تهاجم فکری و فرهنگی استکبار مقاومت می ورزید. او از نهضت یار قدیمی و دوست دوران تحصیل خود، حضرت امام خمینی رحمه الله، حمایت می کرد و در این مسیر، سخنرانی ها و موضع گیری های مؤثر و نافذی داشت.(1)

دکتر محمد مفتح در همدان با آیت الله حسین نوری همدانی، هم حجره، مأنوس و هم مباحثه گردید. آیت الله نوری همدانی می گوید:

برای فراگیری ادبیات و صرف و نحو وارد مدرسه علمیه همدان شدم. به آخوند ملاعلی معصومی همدانی پیشنهاد کردند حجره ای در مدرسه در اختیارم بگذارند. مرحوم آخوند فرمودند: صبر کنید تا هم حجره مناسبی از لحاظ استعداد و هوش در نظر بگیریم. بعد از دو سه روز که همراه پدرم خدمتشان رفتیم، فرمودند: یک هم حجره ای مناسب از لحاظ ذکاوت، تقوا و اصالت خانوادگی برایش در نظر گرفته ایم. وقتی به آن حجره وارد شدم، چشمم به چهره ای افتاد که از سیمایش آثار ذکاوت و هوش نمایان بود. او خود را به من معرفی کرد و گفت محمد فرزند محمود مفتح هستم. از آن تاریخ، پیوند رفاقت و مصاحبت میان ما برقرار شد، با هم درس می خواندیم

ص:13

و در دروسی که لازم بود، شرکت و مباحثه می کردیم. در قم هم مدتی با هم مشغول مباحثه بودیم.(1)

ص:14

حوزه درسی امام خمینی رحمه الله و علامه طباطبایی آموخت و مدتی کوتاه از فیوضات علمی مرحوم آیت الله میرزا ابوالحسن رفیعی قزوینی بهره مند گردید. در برخی منابع آمده که دکتر مفتح در دروس خارج حوزه، محضر آیات عظام گلپایگانی و مرعشی نجفی را هم درک کرده است.

سرانجام وی در مدتی نسبتاً کوتاه به درجه اجتهاد رسید، ولی از آنجا که در مسیر کسب معرفت لحظه ای آرام نمی گرفت، به تحصیلات دانشگاهی نیز علاقه مند شد و برای رسیدن به این مقصود، مسافت قم تا تهران را با زحمت فراوان و با وسایل نقلیه عمومی در شب های سرد زمستان می پیمود، تا هم به درس حوزه برسد و هم از درس های دانشگاه بازنماند. او سال 1333، در رشته معقول دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، تحصیل را آغاز کرد و در شهریور 1346، یعنی دو سال بعد از رسیدن به درجه اجتهاد، در الهیات نیز مدرک دکترا گرفت. پایان نامه تحصیلی ایشان در این مقطع پژوهشی، درباره نهج البلاغه بود. این رساله با داوری حجت الاسلام و المسلمین حسینعلی راشد تربتی، سید کمال الدین نوربخش و استاد مطهری با درجه ای عالی، در دانشکده الهیات پذیرفته شد.(1)

ص:15

دکتر مفتح، ضمن پیمودن پله های ترقی و مدارج علمی، تصمیم گرفت با تشکیل زندگی مشترک، از سنت پسندیده نبوی پیروی کند و همسری برگزیند که نه تنها سنگ صبور و رازدار شب های تنهایی اش شود، بلکه از خستگی های فکری و روحی او نیز بکاهد و در لحظه های حساس و مسئولیت مهمی که بر دوش گرفته است، یار و یاورش باشد.

با چنین انگیزه ای، در 21 سالگی و در سال 1328، عازم همدان شد تا در شبی خاطره انگیز، به منزل آیت الله حیدرعلی جابری انصاری برود و تنها دخترش را از وی خواستگاری کند. فاطمه جابری انصاری، متولد 1312 در نجف اشرف بود که زیر نظر پدری فاضل و پارسا به شکوفایی رسیده بود. خصال نیک و محاسن آشکار این بانو، نقش او را به عنوان همسری شایسته، دل سوز و باتدبیر در زندگی شهید مفتح، برجسته تر کرد.

زندگی مشترک آن دو، در شب مبارک نیمه شعبان سال 1368 هجری قمری (خرداد 1322) آغاز شد و آنها در محله نوربخش قم، در خانه ای استیجاری که مرحوم آیت الله مشکینی در آن سوی حیاطش ساکن بود، در کمال ساده زیستی و قناعت روزگار می گذراندند. حاصل سی سال زندگی مشترک خانم جابری انصاری و دکتر مفتح، چهار پسر و چهار دختر بود.(1)

بانو فاطمه جابری انصاری درباره همسرش گفته است:

ملاک شهید مفتح در زندگی خانوادگی، دیانت، صداقت، نجابت و قناعت بود و این ویژگی در تمام امور زندگی ما محسوس بود. با توجه به مشغله فراوانی که ایشان داشتند، نگه داری از بچه ها و رسیدگی به امور منزل بر عهده من بود و همواره سعی می کردم ایشان با آرامش خاطر، به مسائل

ص:16

اجتماعی، فعالیت های سیاسی و مبارزه علیه رژیم شاه بپردازد. با توجه به سختی هایی که در طول مبارزات سیاسی پیش می آمد، من نه تنها مخالف فعالیت های ایشان نبودم، بلکه زمینه های لازمه را برای او فراهم می کردم. شهید مفتح هم در منزل از [هیچ] گونه همکاری دریغ نداشت و به تمام مسائل ریز زندگی، تربیت و تحصیل فرزندان رسیدگی کامل می کرد.(1)

ص:17

ص:18

مطلّع بود.(1)

شهید دکتر محمدجواد باهنر نیز یادآور شده است:

مفتح به عنوان یک مدرس که فلسفه را خوب فهمیده بود، در حوزه علمیه قم درس می گفت؛ در سایر دروس هم همین طور، چهره ایشان برای همه شناخته شده است.(2)

محمد شریف رازی، مترجم معروف معاصر، نیز می نویسد:

زبده فضلای اعلام، حاج شیخ محمد مفتح همدانی، از اساتید ممتاز حوزه علمیه قم است.(3)

آیت الله حسین نوری همدانی می گوید:

استاد مفتح بیان روان و رسایی مخصوصاً در تدریس داشت. لذا در حوزه علمیه قم، سالیان دراز به تدریس فقه و اصول، به ویژه فلسفه اشتغال ورزید که هم اکنون افراد بسیاری از خرمن علم و فضیلت آن استاد خوشه چینی کرده اند و در حوزه های علمیه به این موضوع مفتخر می باشند.(4)

آیت الله شیخ جعفر سبحانی که حدود چهل سال از ایام تحصیل، با شهید مفتح مأنوس بوده است، نقل می کند:

مرحوم آیت الله مفتح ... بیان زیبایی داشت، در تنزل دادن مطالب دشوار فکری و فلسفی در حد فهم عموم، فوق العاده بود؛ یعنی سخت ترین مسائل را می توانست در لباس مَثَل بیان کند. در حوزه، مدّرس عالی مقامی بود و تدریسش خیلی مشتری داشت. کوشش می کرد خلأ ها را پر کند، مثلاً می توانست فقه و اصول تدریس کند، اما چون تدریس و تبیین مباحث فلسفی کم بود، به این رشته روی آورد.(5)

ص:19

حجت الاسلام و المسلمین شیخ هادی مروی رحمه الله نیز می فرماید:

از سال 1344 که برای تحصیل به قم رفتم، آوازه آقای مفتح، به عنوان یکی از فضلای معروف و روشن بین حوزه به گوشم خورد. ایشان منظومه حکمت را تدریس می کردند و من بخشی از این کتاب را نزد وی خواندم.(1)

هنگامی که دکتر مفتح به تهران رفت، رابطه اش را با حوزه علمیه قم قطع نکرد و هفته ای یک روز به قم می آمد و در علوم عقلی و نقلی، طلبه تربیت می کرد.(2)

ص:20

از آنجا که مفتح از مدرسان معروف حوزه علمیه قم بود، اشتغال وی و شهید دکتر بهشتی در مدرسه های جدید، چندان مورد استقبال برخی کهنه اندیشان قرار نگرفت؛ زیرا آنها می پنداشتند این استادان معروف، با رفتن به چنین مراکز آموزشی، مقام علمی و فکری خود را پایین می آورند. عده ای هم این دو را متهم کردند که برای مسائل مادی، به تدریس در دبیرستان دین و دانش و حکیم نظامی، روی آورده اند، درحالی که هدف اصلی این دو دانشور بزرگوار از نفوذ در عرصه فرهنگ و حضور در مدرسه ها، تربیت نسلی جدید و موافق ارزش های معنوی و معیارهای انقلابی بود. بخش مادی این موضوع و تأمین هزینه زندگی از راه فعالیت های فرهنگی و آموزشی، هدف اصلی آنها نبود، ولی بی تردید، در استقلال فکری شان تأثیر داشت؛ زیرا خود را به وجوه شرعی و دریافت شهریه از حوزه علمیه وابسته نمی دانستند و ضمن اداره زندگی خویش، به پرورش جوانان همت گماشته بودند.(1)

ص:21

فرهنگی سخنرانی می کردند و به پرسش ها، ابهام ها و اشکالات، پاسخ هایی قانع کننده می دادند. این جلسه ها در مسجد رضوی قم، واقع در خیابان نوزده دی (باجک) تشکیل می شد. شهید دکتر بهشتی دراین باره گفته است:

در همان سال ها در قم به مناسبت تقویت پیوند بین دانش آموز و فرهنگی، دانشجو و طلبه، به ایجاد کانون دانش آموزان دست زدیم و مسئولیت مستقیم این کار را برادر و همکار و دوست عزیزم، مرحوم شهید مفتح به دست گرفتند. بسیار جلسات جالبی بود، هر هفته یکی از ما سخنرانی می کردیم و دوستانی از تهران می آمدند و گاهی مرحوم شهید مطهری و دیگر مدرسین حوزه قم برای سخنرانی می آمدند. در یک مسجد، طلبه، دانش آموز، دانشجو و فرهنگی همه دور هم می نشستند و این در حقیقت، نمونه ای از تلاش برای پیوند بین دانشجو و روحانی بود.(1)

مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله خامنه ای نیز درباره این کانون نقل کرده است:

در سال 1339 یا 1340 اقدام کردیم برای ایجاد یک کانون اسلامی دانش آموزان و فرهنگیان قم و اولین مجمع هماهنگ کننده و نزدیک کننده روحانی و دانشجو که پیوندشان مبارک بود را در آن شهر به وجود آوردیم. روحانی، دانشجو، دانش آموز و فرهنگی در مسجد، روزهای جمعه گردهم می آمدند و بحث های اسلامی داشتیم با آهنگ اجتماعی.(2)

یکی از مهم ترین مسائلی که شهید مفتح در این جلسه ها به آن اهتمام ویژه داشت، ارتقای آگاهی های افراد بود. در این کانون، دانش آموزان و دانشجویان ضمن آشنایی با مبانی معرفتی اسلام، به مشکلات اجتماعی و

ص:22

سیاسی عصر خویش پی می بردند و انگیزه های مبارزه با استبداد و مقاومت در برابر فرهنگ پست وارداتی که نظام ستم شاهی مروج آن بود، در وجودشان شکوفا می گردید.

مفتح از این رهگذر، محبوبیت ویژه ای در میان طلبه ها و دانشجویان به دست آورد. وی با فعالیت های فرهنگی و آموزشی خویش، تحولاتی در اعضای این کانون و دانش آموزان دبیرستان های معروف قم پدید آورد و آنان را از کارنامه سیاه دستگاه ستم و تهاجم فرهنگی قدرت های استکباری آگاه ساخت. ازاین رو، رژیم پهلوی از ادامه فعالیت های این کانون نگران شد. با شدت گرفتن مبارزات سیاسی علیه دستگاه استبدادی، آیت الله دکتر بهشتی و آیت الله خامنه ای که از برنامه ریزان این کانون بودند، موفق به ادامه همکاری نشدند. همچنین ساواک برای متوقف ساختن کوشش های مفتح، در سال 1347 وی را از آموش و پرورش اخراج و به منطقه ای بد آب وهوا در جنوب شرقی کشور تبعید کرد. سال بعد نیز که ایام تبعید وی خاتمه یافت و می خواست به قم بازگردد، از ورود او به این شهر جلوگیری کرد و وی ناچار شد در تهران اقامت گزیند. سرانجام فعالیت های کانون اسلامی دانش آموزان متوقف گردید.(1)

ص:23

انقلابی و فرهنگی، به کرمان تبعید شده بود، توانست با پی گیری های فراوان، خود را به تهران انتقال دهد. در برخی اسناد ساواک آمده است:

به دلیل آنکه وی حاضر به اجابت دعوت آیت الله شریعتمداری برای تدریس در مرکز دارالتبلیغ اسلامی نشده و نیز از طرف داران سرسخت امام خمینی رحمه الله است، شریعتمداری در جهت حمایت از وی در مسئله انتقالش، به مفتح کمکی [نکرده] است.(1)

با وجود این تنگناها و فشارهای سیاسی، مفتح در کنار فعالیت های علمی، آموزشی و تبلیغی خود در تهران، جلسه های مجمع علمی اسلام شناسی را نیز در قم برگزار کرد.

وی طلبه هایی را که ذوق ادبی و استعداد نگارش داشتند و به معرفی فرهنگ اسلامی از راه نگارش کتاب و مقاله علاقه مند بودند، به این مجمع فراخواند تا برنامه ای منسجم و سازمان دهی شده را که بار علمی و فرهنگی داشت و می توانست تحول آفرین باشد، عملی سازد.

جلسه های این مجمع، با هدایت و نظارت خود دکتر مفتح برگزار می شد و در آن، فضلا و نویسندگان حوزه، آثار خود را در زمینه های گوناگون اسلام شناسی و مسائل مسلمانان و جهان اسلام مطرح می کردند. این آثار پس از بررسی و اصلاحات لازم، با مقدمه ای از شهید مفتح، چاپ می شد و در اختیار علاقه مندان مباحث و اندیشه های ناب اسلامی قرار می گرفت.

شهید مفتح در این مجمع به نویسندگان روحیه می داد و آنان را به مبارزه با نادانی و ستم و بی عدالتی برمی انگیخت. همچنین در زمینه نگارش و رعایت نکته های ویرایشی و استفاده از منابع معتبر، نویسندگان را راهنمایی

ص:24

و توصیه می کرد که مطالب خود را به صورت ژرف، مستدل مستند و در عین حال ساده، روان و رسا و به دور از هر گونه تکلف تنظیم کنند.

مفتح اصرار داشت مؤلفان، نخست دردها، آسیب ها و آفات جامعه اسلامی را بشناسند و سپس با توجه به نیازهای مردم و مقتضیات سیاسی و اجتماعی، آثار شان را تألیف کنند. در آن دوران، بحث هایی چون زیارت و دعا، راه یافتن خرافات به مجالس و محافل مذهبی، اوضاع مسلمانان و دلایل انحطاط آنان، سلطه استکبار بر سرزمین های اسلامی، ستم حاکمان کشورهای اسلامی، فرقه گرایی و تفرقه امت مسلمان از موضوع های مطرح در این مجمع بود و نویسندگان هم در این زمینه ها مطلب می نوشتند.(1)

حجت الاسلام و المسلمین سید ابراهیم سید علوی در این باره می گوید:

ما جلساتی داشتیم تحت عنوان اسلام شناسی، با سرپرستی دکتر محمد مفتح که در واقع بار سیاسی داشت. یکی از موضوعاتی که مطرح می گردید، موضوع استعمار و رهاوردهای آن بود که چاپ شد و بعضی موضوعات دیگر مثل اسلام؛ پیشرو نهضت ها، که دوستان دیگری این کارها را می کردند. هرچند که موضوع یک قسمت از کتاب من، جهان بینی حضرت علی(ع) بود؛ [یعنی] مسئله ای کاملاً اعتقادی و فکری، اما قسمت دوم جهان داری حضرت که در آنجا مطرح شد، ولو به صورت چگونگی تشکیل نظام و حکومت اسلامی بود، که خواه ناخواه ساواک از این موضوع اطلاع داشت و پاپیچ این جلسه شد و آقای مفتح به تهران آمدند و به دانشکده الهیات رفتند. قبل از این، خانه ایشان در اختیار ما بود. وقتی به تهران رفتند، آن جلسات به هم خورد. (2)

ص:25

مصطفی زمانی درباره حساسیت های ساواک به تلاش های این مجمع نوشته است:

اولین کتابی که به نام مجمع اسلامی منتشر شد، ترجمه کتاب الشیعه و الحاکمون از محمدجواد مغنیه، نویسنده شیعه لبنانی بود که تحت عنوان شیعه و زمامداران خودسر به زبان فارسی برگردانده شد. این کتاب را پانزده روزه ترجمه کردم و در خلال ترجمه در طول یک ماه به چاپ رساندم. به محض انتشار کتاب، شهید مفتح، به عنوان اداره کننده مجمع، به سازمان امنیت احضار گردید و تحت فشار ساواک قرار گرفت. سؤال ها، تلفن ها و احضارها، وی را از طرح مطالب در مجمع و بحث و بررسی و ایجاد رشد فکری بازنمی داشت.(1)

حجت الاسلام و المسلمین هادی مروی در خاطراتش گفته است:

ایشان (مفتح) جلسات اسلام شناسی را دایر کرده بودند که به شکل سیار در منزل برخی فضلای اهل قلم حوزه برگزار می شد. این مجلس در آن زمان به بررسی شبهات و مسائلی که به شکلی در میان جوانان مطرح بود و طبعاً باید فضلا در مورد آنها توجیه می شدند، می پرداخت تا طلاب به هنگام حضور و تبلیغ در شهرستان ها توفیق بیشتری داشته باشند. پژوهش و پاسخ دهی به هر یک از شبهات، به فردی که آمادگی داشت، سپرده می شد و این فرد با بررسی دقیق درباره آن موضوع، جزوه ای را تهیه می کرد و آقای مفتح خودشان بر آن مقدمه ای می نوشتند.(2)

در گزارش ساواک آمده است:

جلسات علمی اسلام شناسی، زیر نظر دکتر محمد مفتح، به منظور آشنایی اعضا با سبک نویسندگی و نوشتن کتاب هایی درباره شناسایی

ص:26

اسلام، در قم تأسیس گردید. اعضایش چهارده نفرند و عبارتند از: آقایان دکتر محمد مفتح، علوی تبریزی، محصل همدانی واعظ، سید ناصر بهاری همدانی، محمد ولایتی تبریزی، مقدم زنجانی، سید جعفر شیخ الاسلامی، احمد مصطفوی کرمانی، محمد حقانی تهرانی، مصطفی زمانی نجف آبادی، شریعتی سبزواری، عبدالرحیم عقیقی بخشایشی تبریزی، غلام حسین رحیمی اصفهانی و محمودی اهوازی. محل تشکیل جلسات، معمولاً در چاپ خانه یحیی برقعی به نام حکمت قم می باشد و نشریات جلسات مزبور به صورت کتاب منتشر می شود و برای اغلب آنها مفتح مقدمه ای تهیه می نماید. کتاب هایی که تاکنون توسط اعضای جلسه منتشر شده، عبارتند از: به سوی اسلام یا آیین کلیسا، کودک نیل یا مرد انقلاب، شیعه و زمامداران خودسر، دنیا در خطر سقوط، آینده اسلام، ابراهیم بت شکن یا قهرمان توحید از مصطفی زمانی، همسران رسول خدا نوشته عبدالرحیم بخشایشی، اسلام و حقوق کارگران از سید جعفر شیخ الاسلامی، اسلام پیشرو نهضت ها نوشته مصطفوی کرمانی و حقانی تهرانی... . هدف این جلسات، روشن [است] و با توجه به اینکه غالب کتبی که به وسیله این مجمع تهیه شده خلاف مصالح و حاوی مطالب تحریک کننده است، بایستی ترتیبی اتخاذ شود که محدودیت هایی برای این افراد و عوامل نشریاتی و تبلیغاتی آنان فراهم گردد.(1)

اعضای این مجمع، کتاب های دیگری هم تألیف و چاپ کردند که عنوان کتاب ها و مؤلفان آنها به این شرح است: زیارت، خرافه است یا حقیقت از غلام حسین رحیمی اصفهانی؛ مصاحبه ای درباره خرافه و نیرنگ از سید کاظم ارفع و اسلام بر سر دو راهی از محمد اسد اتریشی، ترجمه: آقایان علی اکبر حسنی و عقیقی بخشایشی؛ دعا، عامل رکود یا پیشرفت به قلم محمد

ص:27

مصطفوی کرمانی، جهان بینی و جهان داری حضرت علی(ع) نوشته سید ابراهیم سید علوی و ره آوردهای استعمار از مهدی طارمی.

بعد از انتشار این آثار، درحالی که پایه های این مجمع استحکام یافته بود، تصمیم بر این شد که نشریه ای با عنوان «اسلام شناسی» انتشار دهند. مقدمات چاپ و نشر این نشریه فراهم شد، ولی ساواک از این برنامه باخبر گشت و مجمع را تعطیل و مفتح را دستگیر کرد.(1)

ص:28

فیش های مربوط به این پژوهش ها در اختیار آیت الله دکتر بهشتی قرار گرفت.(1)

ص:29

علاقه مندان قرار گرفت. مفتح با عرضه چند مقاله همکاری خود را با این مجله آغاز کرد. یکی از این مقاله ها «مکتب اخلاقی امام صادق(ع)» نام دارد.

3. سالنامه مکتب جعفری از دیگر نشریه های منظم قم بود که نخستین شماره اش در سال 1340 انتشار یافت. احمد محصل یزدی و سید کاظم رضوی یزدی از بنیان گذاران این نشریه بودند. شهید مفتح با این سالنامه نیز همکاری داشت.(1)

ص:30

میان اوراق کتاب خانه اش پیدا شده است که امید است در اولین فرصت چاپ شود.(1)

3. روش اندیشه: دکتر مفتح هنگام تدریس منظومه حکیم سبزواری، در حوزه علمیه قم این کتاب را نوشت. علامه طباطبایی در مقدمه خود بر این کتاب، محتوایش را ستوده است.

4. حکمت الهی و نهج البلاغه: این اثر در واقع پایان نامه تحصیلی دوره دکترای شهید مفتح است و در پیش گفتاری مفصل و سه بخش سامان یافته است.

5. آیات اصول اعتقادی قرآن: این کتاب، دربرگیرنده پژوهش های کلامی استاد شهید با تکیه بر آیات قرآن است که در ضمیمه آن، نمونه هایی از مقاله ها و سخنرانی های وی و نیز شرح حالش دیده می شود.

6. نقش دانشمندان در پیشرفت علوم: دکتر مفتح نخست مقاله هایی دراین باره نگاشت که در مجله مکتب اسلام چاپ شد و بعدها مجموعه آن مباحث، در کتابی مستقل گرد آمد.

7. ویژگی های زعامت و رهبری: شامل مقاله ها و سخنان دکتر مفتح درباره ویژگی های رهبری در اسلام، انفکاک ناپذیری رهبری معنوی و سیاسی در اسلام و آزادی در حکومت اسلامی است. شهید مفتح این مطالب و سخنان را در سال 1356 و هنگام اوج گیری نهضت اسلامی عرضه کرده است.

ص:31

8 . مقاله هایی که در موضوع های گوناگون اسلامی، اجتماعی، اخلاقی و تاریخی نوشته و در نشریه های دینی از جمله مکتب اسلام، سالنامه معارف جعفری، مکتب تشیع و روزنامه پرچم اسلام، چاپ کرده است.

9. ترجمه بخش هایی از تفسیر صافی ملامحسن فیض کاشانی که با نظارت و اشراف آن شهید به فارسی برگردانده شد و دست نویس آن نزد خانواده اش نگه داری می شود.

10. ترجمه کتاب شهداء الفضیله علامه عبدالحسین امینی (دست نویس).

11. نگارش مقدمه بر سیزده جلد کتاب که نویسندگان حوزه نوشته بودند و در مجمع اسلام شناسی چاپ شد.

ص:32

به همین دلیل، دکتر مفتح در 15 شهریور 1348 از سمت دبیری در آموزش و پرورش استعفا کرد و در سوم تیر 1349 در سمت استاد یاری تمام وقت دانشگاه استخدام شد. برنامه جدید، به مفتح استقلال عمل داد و موقعیت مناسبی برای برقراری ارتباط با جوانان دانشگاهی برایش فراهم آورد. همچنین او با اقامت در تهران توانست فعالیت های مبارزاتی را با زیربنای فرهنگی و آموزشی، سازمان دهی کند.(1)

دکتر مفتح در سال دوم دوره لیسانس دانشکده الهیات، مقاصد الفلاسفه غزالی، در سال سوم و چهارم این مقطع، اشارات و تنبیهات ابوعلی سینا و در سال چهارم، هیاکل النور شهاب الدین سهروردی را درس می داد. در دوره فوق لیسانس نیز منظومه سبزواری و در مقطع دکترا، سیر فلسفه در اسلام و مبانی علم کلام (متن کتاب کشف المراد خواجه نصیرالدین طوسی) را بحث و بررسی می کرد.(2)

در جلسه 25 آذر 1351، گروه فلسفه و حکمت اسلامی این دانشکده که دکتر مطهری، دکتر مفتح و دیگر استادان از اعضای آن بودند، درباره یک طرح تحقیقاتی گفت وگوهایی کردند و تصمیم گرفتند کتاب نجات ابوعلی سینا را پس از بررسی نسخه های خطی معتبر و ژرف کاوی و تحقیق در آن و پس از منقح کردن متن، ترجمه کنند. دکتر عزتی، بخش منطق و دکتر مفتح، بخش فلسفه آن را به فارسی ترجمه کردند.

امیرحسین آریا ن پور، از نوادگان نایب حسین کاشی، با اینکه دکترای فلسفه هم نداشت، با زمینه سازی ساواک، از دانشکده ادبیات به دانشکده

ص:33

الهیات انتقال یافت. او با دیدگاه های مادی گرایانه اش، به نشر افکار مارکسیستی پرداخت. عوامل رژیم پهلوی، آریان پور را در برابر دکتر مطهری و دکتر مفتح قرار دادند تا ایدئولوژی مبارزات اسلامی آن بزرگواران را ناکارآمد سازند. وی بارها به خاطر طرح مسائل الحادی در کلاس، اعتراض دانشجویان را برانگیخت. یک بار دکتر مفتح به شدت از رفتار وی عصبانی شد و واکنش نشان داد. استاد شهید مطهری ضمن دفاع از ایشان، به عنوان مدیر گروه فلسفه و حکمت اسلامی اعلام کرد آریان پور دیگر نباید به دانشکده بیاید؛ در غیر این صورت ما بیرون می رویم. رژیم برای مدت کوتاهی وی را از تدریس محروم کرد، ولی چندی بعد برایش برنامه درسی گذاشت. شهید مطهری برای اعتراض به این وضع، از دانشکده رفت و کسی هم برای بازگرداندن ایشان اقدامی نکرد. (1)

دکتر سید محمدباقر حجتی که در آن زمان، همکار این دو استاد شهید در دانشکده الهیات بوده است، می گوید:

جذب دانشجویان به وسیله ایشان (مفتح) بسیار خوب بود؛ یعنی یک عده از دانشجویان متدین، از سال ها پیش از انقلاب، با ایشان انس داشتند و از نظراتشان استفاده و حمایت می کردند. بسیار پای بند بودند به ایده های خودشان و خیلی هم روی آن پافشاری می کردند و به همین دلیل هم در دانشکده با یکی از اساتید که حرف های الحادی می زد، درگیری پیش آمد و شهید مفتح خیلی سخت و [قاطع] با او مواجه شدند.(2)

شهید مفتح از رمضان سال 1392 ه_ . ق (1351) در مسجد دانشگاه تهران فعالیت های تبلیغی و فرهنگی داشت. او پس از اقامه نماز جماعت،

ص:34

به پرسش های اعتقادی و شرعی دانشجویان پاسخ می گفت و برخی سوره های قرآن را تفسیر می کرد.(1)

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، شهید مفتح درحالی که سرپرست کمیته انقلاب اسلامی منطقه 4 تهران بود، ریاست دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران را نیز پذیرفت. وی در سنگر دانشگاه، برای ایجاد تحول در برنامه های درسی و انتقال فرهنگ اسلامی به این پایگاه علمی بسیار کوشید و در این زمینه استادان متعهد و برجسته ای را جذب این کانون حکمت و دیانت کرد. حتی در پی برنامه ریزی گسترده ای برای تأسیس یک دانشگاه جامع اسلامی بود که متأسفانه شهادتش این طرح را ناتمام گذاشت.(2)

ص:35

احساس امنیت و احترام کامل می کردند و در مساجد و محافل مذهبی نیز بر همین اساس، روش ها و دیدگاه های گوناگون را تحمل می کرد.

او با وجود صلابت فکری، اقتدار معنوی و توان علمی اش، به افرادی با گرایش های گوناگون مجال می داد افکار خود را مطرح سازند و حتی آنها را تشویق می کرد که در جلسه های اعتقادی و کلامی وی حضور یابند. به دلیل همین شیوه، استادان دانشگاه نیز به مسجد قبا، که پایگاه مبارزاتی او بود، روی می آوردند. شهید مفتح با حفظ کامل اصالت فکری و مکتبی خود و پای بندی به موازین اسلامی و مسائل شرعی، ارتباط خود را با نسل تحصیل کرده ای که دیدگاه هایی متفاوت و چه بسا مخالف او داشت، قطع نکرد؛ زیرا معتقد بود چنین ارتباطی به مرور زمان بر آنها اثر می گذارد و سبب می شود تمام یا دست کم بخشی از لغزش های خود را اصلاح کنند. به باور وی، اگر نیروهای مذهبی، این افراد را که امید تحول در آنها می رود، به حال خود رها کنند، آنها در سراشیبی سقوط و انحطاط می افتند و در باتلاق های گمراهی و فساد فرو می روند.(1)

شهید مفتح هرچند به دلیل جدایی از درس های حوزه ناراحت بود، ولی وقتی دریافت رژیم پهلوی و کارگزاران استکبار درصدد هستند میان این دو مرکز علمی، یعنی حوزه و دانشگاه شکافی عمیق ایجاد کنند، تصمیم گرفت در این اوضاع آشفته، برنامه هایی اجرا کند که دانشجویان مسلمان را به سمت ارزش های دینی متمایل سازد و دستگاه ستم را در ایجاد اختلاف بین این دو نهاد ناکام گرداند. او بر این باور بود که این گونه جدایی گزینی بین مراکز دانشگاهی و مراکز علوم دینی در تاریخ ایران وجود نداشته است و

ص:36

دانشمندان مشهور ایرانی که در دانش هایی چون ریاضی، ستاره شناسی، شیمی، طب و دیگر علوم صاحب نظر بودند، در معارف اسلامی نیز مهارت داشتند. با این حال، در دهه های اخیر، استعمار میان آنان جدایی افکند و رژیم پهلوی هم مأموریتی ویژه از جانب بیگانگان داشت تا بین قشر روحانی و دانشگاهی فاصله، تفرقه و اختلاف پدید آورد.(1)

شهید مفتح در اندیشه و عمل می کوشید این فاصله را که مصداق خارجی هم نداشت، از بین ببرد. در اندیشه او، دانشگاه می توانست با پرورش انسان های دانشور، دین دار و متعهد، علم و تخصص آنها را در راه آبادانی و سعادت کشور به کار گیرد و در مسیر استقلال راستین و عزت و عظمت کشور گام بردارد. به اعتقاد او، برنامه های دانشگاه باید به گونه ای تنظیم می شد که از یک سو، به امکانات موجود، عادلانه توجه می کرد و از سوی دیگر، نیازهای واقعی مردم را در نظر می گرفت. فضیلت های اخلاقی و معیارهای معنوی نیز در طول تحصیل باید در انگیزه های دانشجویان و طرح های دانشگاه ها، حضوری پررنگ داشته باشد و چنین مرکزی عرصه بحث، تحقیق، علم و عمل آمیخته با اخلاص و معنویت باشد.

شهید مفتح به وحدتی می اندیشید که در پرتو آن، حوزه و دانشگاه به طور متقابل موجودیت یکدیگر را با اعتماد و احساس هم دردی دوسویه بپذیرند و هیچ کدام احساس برتری علمی یا معنوی نکنند. این دو نهاد باید نگاهی برادرانه، صادقانه و واقع بینانه به یکدیگر داشته باشند و قبول کنند حوزه و دانشگاه قرابت علمی، فکری و فرهنگی با یکدیگر دارند و می توانند مکمّل هم باشند.

ص:37

به باور او، وحدت راستین، بدبینی هایی را که رژیم پهلوی و برخی مغرضان و جاهلان به آن دامن می زدند، از میان می برد و نفرت ها را برطرف می ساخت. البته برای رسیدن به این انسجام باید برخی خانه تکانی های آموزشی و علمی در هر دو نهاد صورت می گرفت و ساختارهای کهنه ای که با نیازهای عصر هماهنگی نداشتند و از واقعیت ها فاصله گرفته بودند و در آنها نوآوری دیده نمی شد، اصلاح و بازنگری می شد. تغذیه صحیح فکری و عقیدتی دانشجویان و پاسخ گویی مستدل و روشن به پرسش ها و شبهه های آنان و رعایت ظرافت های ویژه در برخورد با روحیه های حساس، در این جهت اثرگذار است. ضمن اینکه باید دانست هرچه تازه و نو است، نویدبخش ترقی و توسعه نیست و چه بسا امور جدیدی که بوی انحراف و بدعت می دهند. هر سنتی هم که در اصالت های ارزشی ریشه دارد، نشان کهنگی و ارتجاع نیست. گاهی قضاوت های یک طرفه، حب و بغض ها و تعصب های منفی، با نگاه های نفرت انگیز، غیرعالمانه و مخرب درمی آمیزد و دیدگاه منحرف و منحطی را می افریند که نمی توان آن را در ردیف اندیشه های ناب یا محصولات فکری به شمار آورد. مفتح کوشید در پرتو وحدت واقعی، این آلودگی ها را پالایش و پیرایش کند و به اصلاح آنها بپردازد و هم دلی، هم آوایی و توجه به رسالت اصلی علم و عالم را تقویت کند.(1)

ص:38

ص:39

نوشت، استاد مفتح نه تنها در بیانات خود و انجمن اسلام شناسی از امام خمینی رحمه الله و برنامه های وی سخن می گفت، بلکه اعضای این مجمع را تقویت می کرد تا با کمال شهامت، پی گیر مقاصد مبارزاتی و سیاسی امام باشند و در کتاب هایی که می نویسند، افکار او را مطرح سازند.(1)

حجت الاسلام و المسلمین حمیدی، از هم درسان آیت الله مفتح نیز می گوید:

در درس امام شرکت [می کرد] و ارتباط زیادی با ایشان داشت. گرفتاری هایی که برای وی بعداً پیش آمد، [به خاطر] اشتیاقی بود که به امام داشت.(2)

حجت الاسلام و المسلمین علی جلالی خمینی نقل کرده است:

شهید مفتح در آن مقطع در حوزه، به فضل اشتهار داشت. در درس امام با هم بودیم و از شاگردان خوب محفل درسی امام بود و امام هم برای ایشان احترام زیادی قائل می شد. در ایام تبعید امام، هر وقت از تهران به قم می رفتم و خدمت آیت الله پسندیده، وکیل تام الا ختیار امام می رسیدم، ایشان بلافاصله احوال آقای مفتح را از من می پرسید و می گفت برنامه ایشان در تهران چیست و خوش حال بودند که مفتح در تهران، هم در دانشگاه و هم در مسجد (جاوید و قبا) موفق هستند.(3)

در گزارش بازجویی ساواک از شهید مفتح آمده است که آن شهید در پاسخ به اتهام ساواک مبنی بر اقدام وی علیه امنیت کشور گفته است:

در سال 1327 به جلسات درس امام خمینی رحمه الله راه یافتم و یکی از طرف داران وی شدم و در مجالس و منابر چه در تهران و چه در شهرستان ها، از وی تجلیل کردم و در ماجرای مخالفت با انجمن های ایالتی

ص:40

و ولایتی، از موضع گیری امام خمینی رحمه الله در این باره طرف داری می نمودم و در سخنرانی های ایشان شرکت [می کردم] و در ضمن، اعلامیه هایی (در این باره) تهیه و بین مردم توزیع گردید. از آن پس فعالیت من به نفع امام خمینی رحمه الله افزایش یافت و در شهرستان ها منبر می رفتم و از وضع شهر، فرهنگ و یا اوضاع مردم انتقاد می کردم.(1)

در گزارشی دیگر از بازجویی شهید مفتح آمده است که از وی پرسیده بودند: از چه تاریخی طرف دار (امام) خمینی شدید و او جواب داده بود:

از سال 1327 به درس اصول ایشان می رفتم و بعد از فوت آیت الله بروجردی در درس فقه هم شرکت می کردم و چون دروس ایشان منظم و با بیان روانی گفته می شد و از نظر علمی به ایشان معتقد و طرف دار بودم و پس از فوت آیت الله بروجردی، از نظر فقاهت، او را بهتر از دیگران می دانستم، در این فاصله، یعنی از سال 1337 به منبرهایی که می رفتم، اسم ایشان را می آوردم و تجلیل می کردم... .(2)

امام در نامه ای که دوم اردیبهشت 1346 برابر با یازدهم محرم 1386ه_ .ق از نجف برای آیت الله مفتح نوشته، پایداری وی را در مبارزه با استبداد و اختناق ستوده است:

بسمه تعالی. خدمت ذی سعادت جناب مستطاب عماد الاعلام و ثقه الاسلام آقای مفتح دامت افاضاته؛

به عرض می رساند مرقوم شریف که حاکی از سلامت مزاج محترم و حاوی تفقد از این جانب بود، موجب تشکر گردید. سلامت و توفیق جناب عالی را از خداوند تعالی مسئلت می نماید. باید از زحمات و ثبات قدم جناب عالی تقدیر و تشکر کنم. امید است ان شاء الله تعالی منظور نظر خداوند تعالی باشد... والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته. (3)

روح الله الموسوی الخمینی

ص:41

ص:42

کنار آیت الله بهشتی، آیت الله مطهری و دکتر باهنر از اعضای روحانی و اندیشمند این تشکیلات به شمار می رفت.(1)

یار دیرین ایشان، شهید دکتر بهشتی، از آن دوران چنین یاد کرده است:

مرحوم دکتر مفتح... از سال 1341 که مبارزات اجتماعی و اسلامی امت قهرمان ما به رهبری امام و شرکت فعال و سازنده روحانیت اوج گرفت و نقطه عطفی پیدا کرد، در مبارزات شرکت داشتند.(2)

در گزارش ها و اسناد ساواک، شهید مفتح این گونه معرفی شده است:

... موضوع: دکتر محمد مفتح؛ نام برده از روحانیون افراطی می باشد. طبق محتویات پرونده، کراراً در منابر علیه مصالح مملکت، مطالبی بیان داشته. این شخص از طرف داران جدی خمینی است که بین قم و خوزستان تردد می نماید [و] چنانچه موقعیت مناسبی به دست آورد، از هیچ گونه اقدام خلاف مصالح خودداری نمی نماید. اقامت نام برده در قم به مصلحت نمی باشد و یا اینکه لااقل بایستی تحت مراقبت شدید قرار گیرد... .(3)

... مفتح که مصمم می باشد، از طرف داران خمینی بوده و در مواقع مقتضی، بین دانش آموزان، تبلیغاتی به نفع خمینی انجام می دهد و علاوه بر این، در ماه های محرم و رمضان برای تبلیغ به سایر شهرستان ها سفر می کند. لذا بهتر است از مشارالیه به وسیله اداره آموزش و پرورش، تعهد لازم درباره اعمال و رفتارش اخذ [شود] و نیز فعالیت هایش به وسیله منابع، تحت کنترل دقیق قرار گیرد.

ص:43

را در جهت هدف خود جلب می کند. اظهارات دکتر مفتح در منابر کاشان تحت کنترل قرار گرفت و از منبر رفتن وی در گلپایگان ممانعت شد... .(1)

ص:44

راستین گام نهادند و از معارف تشیع بهر ه مند شدند. در سال 1341، آیت الله روح الله کمالوند رحمه الله، از دوستان امام خمینی رحمه الله، برای خرم آباد یک سخنران خواست. آیت الله سید حسن طاهری خرم آبادی که مسئول پی گیری این درخواست بود، آیت الله مفتح را دعوت کرد. آیت الله مفتح در منبرهای پربار و افشاگرانه خود در خرم آباد که مرکز مهمی برای رژیم پهلوی بود، از مفاسدی که جامعه و به ویژه نسل جوان را تهدید می کرد و نیز از فعالیت های ضداخلاقی کارگزاران ستم به شدت انتقاد کرد. عده ای از افراد ارتشی که در این جلسه ها حضور داشتند، چنین مطالبی را برنتابیدند و درصدد آزار ایشان برآمدند، ولی مرحوم کمالوند با نفوذ و اقتداری که در منطقه داشت، از این اقدام ها و عملی شدن تهدیدهای آنها جلوگیری کرد.(1)

همین فعالیت های تبلیغی و افشاگری های سیاسی و مقاومت دلیرانه دکتر مفتح، منبرهای وی را برای مردم جذاب کرده بود. مرحوم کمالوند نیز از آن پس هرگاه به قم می آمد، با شهید مفتح ارتباط نزدیکی برقرار می کرد.

ص:45

در آن روزگار که کسی جرئت نمی کرد تصویر امام خمینی رحمه الله را در مجامع عمومی نصب یا ظاهر کند، دکتر مفتح تصمیم گرفت عکس رهبر انقلاب را در یکی از مسجدهای آبادان نصب کند. او یک عکس تمام قد از امام خمینی رحمه الله تهیه کرد و در برابر چشم صدها نیروی امنیتی که برای جلوگیری از این کار، مسجد را محاصره کرده بودند، آن عکس به مسجد آورده شد و به دیوار نصب گردید.(1)

آبادان، شهری کارگرنشین و محل رفت وآمد کارکنان خارجی شرکت نفت، به ویژه انگلیسی ها بود. وجود دانشکده، نفت در این شهر و مبارزه های اعضای انجمن اسلامی این دانشکده بر اهمیت موضوع می افزود. به همین دلیل، دکتر مفتح برای بیان حقایق و گسترش قیام امام خمینی، از سوی ایشان مأموریت یافت به آبادان برود. آیت الله طاهری خرم آبادی در این باره گفته است:

در محرم آن سال (1342) و طی چند هفته ای که من در آبادان به سر می بردم، شهید مفتح به منبر می رفت و مباحث خوبی را درباره مسائل روز مطرح می کرد. او در جریان های سیاسی پیش قدم بود و در ایام تاسوعا و عاشورا چنان پرحرارت صحبت می کرد که می خواستند از منبرش جلوگیری کنند.(2)

مرحوم آیت الله جمی، امام جمعه آبادان نیز گفته است:

مرحوم مفتح در یک دهه محرم و صفر به آبادان آمد و در اینجا منشأ حرکت (انقلابی) گردید. می خواستند مانع سخنرانی او [شوند]، اما وقتی مردم متوجه این موضوع [شدند]، از وی خواستند بر فراز منبر برود و با

ص:46

احساسات فراوان ایشان را به منبر بردند که [آیت الله] مفتح هم واقعاً حق مطلب را ادا کرد. مردم بدین وسیله، دستگاه ستم را با عملی انجام شده روبه رو ساختند و قدرت تصمیم گیری را از آنها گرفتند.(1)

آیت الله مفتح، با سخنرانی های پرشور و خطابه های خردمندانه اش در شهرهای آبادان، اهواز و خرمشهر، در مدتی کوتاه، وضع عمومی این شهرها را دگرگون ساخت تا آنجا که ساواک به خاطر احساس خطر از تلاش های تبلیغی و مبارزاتی ایشان در این منطقه، تصویر وی را تکثیر کرد و به فرودگاه ها و ایستگاه های راه آهن و شرکت های مسافربری داد و ورودش را به استان خوزستان ممنوع اعلام کرد.(2)

در گزارش 19/2/1343 ساواک آمده است:

دکتر مفتح از روحانیون افراطی مقیم شهرستان قم، اخیراً به آبادان وارد شده (است). چون احتمال می رفت نام برده روی منبر مطالب خلاف مصالح ایراد نماید، [به] وسیله شهربانی محل به قم معاودت داده شده است. نام برده در ایام محرم سال های قبل در آبادان تحریکاتی نموده و علت طردش از محل به این مناسبت بوده است.(3)

با وجود این مراقبت ها، دکتر مفتح و دکتر بهشتی به خوزستان می روند و در سخنرانی های پرشور خود، حقایق را برای مردم بازگو می کنند. آنها در کنار مبارزه با رژیم، به خنثی کردن تبلیغات پیروان فرقه ضاله بهائیت پرداختند و از مردم خواستند از خرید و فروش نوشابه پپسی کولا که شرکتی بهایی تولید و عرضه می کرد، خودداری کنند و مغازه داران تابلوهای

ص:47

تبلیغاتی این شرکت را پایین بیاورند. مردم نیز به این درخواست، پاسخ مثبت دادند.(1)

در گزارش 21/4/1343 ساواک می خوانیم:

با اینکه مفتح به واسطه تذکری که رئیس شهربانی به وی داده بود، به وسیله قطار عادی عازم قم گردید، عده ای از متعصبین مذهبی تا ایستگاه هفت تپه او را دنبال و بالأخره مشارالیه را مجدداً به آبادان بازگرداندند.(2)

در 31/4/1343 آیت الله مفتح به دعوت آیت الله حاج سید مرتضی علم الهدی، به آبادان رفت و در منزل ایشان ساکن شد. ساواک خوزستان که ورود ایشان را به این استان، به دلیل گفتن مطالب تحریک آمیز علیه دولت و تمجید از امام خمینی، خطرناک می دید، درصدد برآمد از ورود وی جلوگیری کند، ولی مردم در منزل آیت الله علم الهدی به دیدنش می رفتند و از سخنانش استفاده می کردند.(3)

بار دیگر در اوایل اردیبهشت 1345، آیت الله مفتح همراه آیات عظام مکارم شیرازی، جعفر سبحانی و دکتر احمد بهشتی وارد آبادان شد. با توجه به پیشینه این علما، شهربانی محل از ساواک استعلام گرفت و سازمان امنیت اعلام کرد:

آقایان مکارم، بهشتی و سبحانی مانند سال های گذشته می توانند با سپردن تعهد به منبر بروند، ولی در مورد مفتح که در سال های قبل حاضر به سپردن تعهد نگردیده است، هرگونه اقدام به نظر شهربانی بستگی دارد.

ص:48

با وجود این، مفتح به تذکرها و هشدارهای مأموران امنیتی توجه نکرد و در شانزدهم اردیبهشت 1345، در انتقاد از کارنامه رژیم استبدادی پهلوی و نقشه های استعماری در ایران و جهان اسلام، مطالبی بیان کرد. ازاین رو، شهربانی او را دستگیر و به اهواز اعزام کرد و از آنجا هم همراه با چندین مأمور زبده و ویژه راهی قم شد.(1)

آیت الله طاهری خرم آبادی درباره اثربخشی سخنان دکتر مفتح در آبادان گفته است:

آقای مفتح در آبادان خیلی منبرهای انقلابی و دایمی داشتند و به قول معروف همه جا سخن از ایشان بود. یک سال روز عاشورا در مسجد نو آبادان که حجت الاسلام قائمی در آن نماز می گزاردند، خیلی صحبت های پرشوری کردند. روزی جایی مهمان بودیم که رئیس شهربانی وقت آبادان آمد و به آقای مفتح التماس کرد: «اینجا شهر مرزی است. مواظب باشید.» در بین آقایان، ایشان منبرهایشان انقلابی تر از همه بود. اواخر هم رژیم مانع شد.(2)

ص:49

و علمای همدان مطالبی نوشت که این نامه به دست ساواک افتاد. در فرازی از این نامه آمده بود:

... آزادی حضرت آیت الله العظمی خمینی رحمه الله را به حضرت عالی و تمام دوستان مجاهد تبریک عرض می کنم... اخیراً طلاب و فضلای همدانی مجلسی را تشکیل داده اند که هر دو هفته یک بار منعقد می شود و امید است منشأ خدمات فراوان در آینده قرار گیرد و وسیله بسیار مناسبی خواهد بود برای ارتباط همدان و حوزه علمیه و نظریات جناب عالی و بقیه دوستان... .(1)

ص:50

دقیق، مطالب و بیانات شیخ مزبور یادداشت و گزارش گردد.

با سخت گیری های ساواک دکتر مفتح دیگر موفق نشد در این شهر به سخنرانی های افشاگرانه اش ادامه دهد.(1)

ص:51

ص:52

و روز بعد از ورودش، پس از نماز مغرب و عشا در مسجد آیت الله بروجردی به منبر رفت. با آنکه وی پیش از رفتن به منبر، به شهربانی استان احضار شده بود تا تعهد دهد که درباره امور غیردینی صحبتی نکند، اعتنایی نکرد و بر فراز منبر گفت:

به من دستور داده اند جز در مسائل مذهبی سخن نگویم، در صورتی که وظیفه دینی من ایجاب می کند درباره مسائل اجتماعی و امور وطنم مطالبی را بازگو کنم، اگرچه مانع سخنرانی ام شوند... دست خارجی ها ما را به سوی نابودی می کشاند. مقامات انتظامی، به جای جلوگیری از وعظ روحانیان، از فعالیت مراکز فساد جلوگیری کنند. من تا توان دارم ثابت می کنم کشورمان در چه وضعی است.

این روحانی شجاع از تهدیدهای مقامات امنیتی نهراسید و شب دهم شهریور 1345 نیز در سخنانی اظهار داشت:

من با تحصیلات بانوان مخالف نیستم، ولی با اشاعه فحشا و بی بندوباری در بین آنان مخالفم.

یک شب بعد از آن هم در سخنانش گفت:

متأسفانه مبلّغان ادیانِ دیگر، آزادانه در دنیا مشغول تبلیغ آیین خود هستند، ولی در ایران اگر روحانی بخواهد از مسائل مذهب خویش و دستورات اسلامی درباره مسائل اجتماعی و اخلاقی سخن بگوید، او را روانه زندان و حتی حکم اعدامش را صادر می کنند.

در شب دوازدهم شهریور نیز بر فراز منبر، با انتقاد از برخی قوانین قضایی و حقوقی رژیم پهلوی افزود:

این مصوبات از قرآن کریم فاصله دارد. ما باید همان گونه که از مرزهای کشور محافظت می کنیم، از حوزه های علمیه هم دفاع کنیم.

ص:53

سرانجام در تاریخ 13/6/1345، شهربانی از منبر رفتن وی جلوگیری کرد.(1)

ص:54

با وجود این وضع، مفتح به افشاگری هایش ادامه می داد و از سیاست های دولت وقت درباره اقتصاد کشور، به ویژه کشاورزی و نیز اختلاس عده ای از مقامات دولتی انتقاد می کرد و با صراحت می گفت: مگر می شود انسان مسلمان ناروایی ها و منکرات را مشاهده کند و ساکت باشد.

او در ادامه روشنگری های خود بر فراز منبر اعلام کرد:

رژیم حاکم، هر روز یکی از احکام دین و قرآن ما را زیر پا می نهد و زمانی می رسد که یک مرتبه فاتحه اسلام را خواهند خواند و می خواهند ماجرای اندلس را تکرار کنند. فکر نکنید به خاطر تعصب مذهبی و طرف داری از ادیان دیگر، با اسلام و مسلمین این گونه به دشمنی برخاسته اند، بلکه می خواهند با سلطه بر سرزمین های اسلامی، منابع آنان را غارت کنند.

او در سخنان دیگری، سیاست دولت امریکا را در قبال ایران نکوهش کرد و گفت:

چرا یک مستشار خارجی در ایران، علاوه بر دریافت حقوق و مزایای کلان، حق توحش هم می گیرد. ما نباید اجازه دهیم بیگانگان در امورمان دخالت و محیط تربیتی جوانان را فاسد کنند. در کشورهای غربی از آزادی و مساوات سخن می گویند، در صورتی که ادعایی بیش نیست، آزادی راستین در دین اسلام وجود دارد. در کشور ما البته آزادی وجود دارد، ولی برای مفاسد و خلاف و ابتذال و نشریات گمراه کننده. در کشور ما آزادی بیان دیده نمی شود و اگر کسی حرفی بزند، بدون چون و چرا دستگیر و روانه زندان می گردد، آیا این معنای آزادی است؟

شهید مفتح از مردم خواست با منطق حضرت علی(ع)، در برابر ستم کاران بایستند و زیر بار ظلم نروند. او می گفت:

ص:55

باید حق خود را بگیرید و نگذارید ظالمان هرچه می خواهند بکنند. به هر نحوی که شده احقاق حق کنید. امیر مؤمنان، علی(ع) رهبر مردمانِ ساکت و بی تفاوت نیست. ما وظیفه داریم امر به معروف و نهی از منکر کنیم و اجازه ندهیم حاکم یک سرزمین شیعی، خودخواهی پیشه کند.

ساواک درباره فعالیت های تبلیغی یک ماهه شهید مفتح در کرمان چنین گزارش داده است:

مفتح موجب تحریک و اجتماع افراد مظنون در کرمان گردید. همه روزه تعداد نسبتاً زیاد و قابل ملاحظه ای از طبقات مختلف مردم کرمان، مخصوصاً کسبه و بازاری ها، برای استماع سخنان دکتر مفتح در مسجد جامع اجتماع می کنند. به طور کلی لحن صحبت واعظ مزبور بنا به موقعیت زمان و تعداد حاضرین در ایام سوگواری، تندتر و انتقاداتش افزایش یافته و قصد دارد افکار مردم را متوجه خود ساخته و موقعیتی برای بعدها به دست آورد. با توجه به سوابقی که واعظ مزبور در ایراد مطالب خلاف دارا می باشد و از روحانیان افراطی و طرف دار جدّی آیت الله خمینی است و مدام در منابر به وی دعا می کند و نامش را بر زبان می آورد و سعی دارد با انتقاداتی که به عناوین مختلف عنوان می نماید، افکار و اذهان عمومی را مشوّب کند، با شهربانی مذاکره گردید که در این باره اقدامات لازم انجام و تذکرات ضروری به واعظ مزبور داده شود که از ادامه این قبیل مباحث خودداری کند.

سرانجام مفتح پس از این تلاش های تحول آفرین و بیدارکننده، در 24/10/1345 در میان بدرقه کم نظیر علما، روحانیان، طلبه ها و قشرهای گوناگون مردم کرمان، این دیار را ترک و هنگام خداحافظی از مردم تشکر کرد. آیت الله محمدمهدی موحدی کرمانی اظهار داشت:

من از طرف مردم کرمان صحبت می کنم، گرچه ماه مبارک رمضان

ص:56

امسال خیلی زود سپری شد، ولی مردم مؤمن و حق شناس کرمان نهایت استفاده را از معلومات و سخنرانی های شیوا و فصیح استاد گرامی دکتر مفتح نمودند و حقیقتاً در این مدت کم، تحول و جنبشی در طبقات مختلف کرمان به وجود آوردند.(1)

ص:57

برود و از این کار جلوگیری شده است. وی در مجموع، «عنصری ناراحت» معرفی شده است.

شهید مفتح در منبر بعدی خود، از تنگناهایی که عوامل رژیم برایش ایجاد کرده بودند، پرده برداشت و گفت:

در سال های قبل می توانستیم مطالبی بنویسیم، ولی حالا اجازه نمی دهند. حالا که می خواهم صحبت کنم، ده تا تعهد و قول گرفته اند که چیزی نگویم، ولی با تمام این محدودیت ها صحبت می کنم تا شاید به گوش رجال مملکت هم برسد و فکری بکنند.

[وی در سخنانی دیگر گفت:] باید اجازه دهند مبلغین خواسته های مردم را بگویند. ما حقایق اسلام را می گوییم؛ روحانیت که خلاف استقلال کشور گام برنمی دارد. من خودم در چالوس منبر می رفتم و از هویت کشورم دفاع می کردم. آخر چرا مردم را خفه می کنید؟ با زندان، شکنجه و تبعید کاری صورت نمی گیرد. آخر چرا این طور می کنید، والله این غلط است.(1)

ص:58

وی بگیرد، ولی این مجاهد مقاوم، در تهران نیز در سنگر دانشگاه، با جوانان تحصیل کرده ارتباطی عمیق برقرار کرد، به گونه ای که این نسل نوخاسته، گم شده های خویش را در جلسه های نورانی، پرشور و صمیمی دکتر مفتح می یافتند. ازاین رو این جلسه های سخنرانی هر روز فشرده تر و پرجمعیت تر می شد. استقبال قشرهای گوناگون از روشنگری ها و افشاگری های تحلیلی و مستند وی، چنان گسترده و دور از انتظار بود که حیرت همگان را برانگیخت. او در سخنرانی ها و کلاس های عقیدتی اش، جوانان را به سلاح معارف ناب اسلامی مجهز می ساخت و زمینه تحول الهی را در آنان پدید می آورد.(1)

مسجد الجواد تهران در سال های 1348 تا 1351، از مراکز مهم نیروهای مبارز بود و استاد مطهری بعد از جدا شدن از حسینیه ارشاد، این مکان عبادی را کانون فعالیت های فرهنگی و آموزشی خود قرار داد. دکتر مفتح نیز به دعوت استاد مطهری و نمازگزاران این مسجد، در آنجا جلسه های تفسیر قرآن و سخنرانی برپا کرد. با گسترش فعالیت های تبلیغی و سیاسی در این مسجد، به ویژه در رمضان 1392 ه_ . ق / 1351 ساواک متوجه شد دستگیری، تذکر و گرفتن تعهد کتبی، دیگر اثری ندارد. ازاین رو، تصمیم گرفت این کانون را تعطیل کند و در اختیار اوقاف قرار دهد که این توطئه در آبان 1351 عملی شد.(2)

ص:59

آیت الله مفتح در شهرستان دماوند، افزون بر فعالیت های تبلیغی و سیاسی، در انجمن کاوش های دینی و علمی این شهر، نقشی مؤثر داشت. در این تشکل خودجوش که جوانان متدین دماوند آن را بنیان نهاده بودند، گروهی از اندیشمندان انقلابی چون استاد مطهری، دکتر باهنر و برخی ادیبان و هنرمندان حضور می یافتند.(1)

در سوم اسفند 1350، هم زمان با ایام محرم، آیت الله مفتح در مجلس سوگواری که در تکیه محله چالکای دماوند برگزار شده بود، بر منبر رفت و به تحلیل نهضت حسینی پرداخت. او اظهار داشت که اگر مبانی اسلام، به ویژه جهاد، در میان نسل جوان و در جامعه اسلامی عملی شود و جوانان با این نیروی معنوی پرورش یابند، زندگی سعادتمندانه ای خواهند داشت. آنان با چنین روحیه ای، برای دفاع از مذهب و استقلال راستین سرزمین خود قیام می کنند و دیگر به دشمنان دیانت و مکتب های مادی و الحادی روی خوش نشان نمی دهند. دکتر مفتح در ادامه این سخنرانی ها، ضمن آوردن مثال های روایی و تاریخی، هشدار داد وقتی محرّک افراد اجتماع، شهوت و عیاشی و ابتذال باشد، آن جامعه راه نابودی و سقوط را می پیماید.(2)

ص:60

اقتصاد، فلسفه، تفسیر قرآن و نهج البلاغه، تأسیس کتاب خانه و دعوت از واعظان بزرگ و عالمان و متفکران به کانون، برنامه ریزی و نظارت می کرد که مردم از این برنامه ها استقبال خوبی کردند. او این مکان مقدس را به پایگاه آموزشی و انقلابی علیه رژیم منحوس پهلوی تبدیل کرد. فعالیت های گسترده سیاسی، استقبال مردم و تربیت نسل متدین و انقلابی در این مسجد، سبب شد مأموران رژیم در سوم آذر 1353، بعد از سخنرانی حضرت آیت الله خامنه ای به مسجد هجوم آورند و ایشان و آیت الله مفتح را دستگیر و روانه زندان کنند و مسجد را نیز تعطیل کردند. به این ترتیب، نسل جوان و تشنه معارف ناب که پیش تر، از حسینیه ارشاد و مسجد هدایت محروم شده بود، این کانون را نیز از دست دادند.(1) مفتح حدود دو ماه، سخت ترین شکنجه های رژیم سفاک پهلوی را تحمل کرد و بعد از رهایی، ساواک به وی اجازه فعالیت دوباره در مسجد جاوید را نداد.(2)

در گزارش ساواک از کوشش های شهید مفتح در مسجد جاوید آمده است:

... دکتر محمد مفتح... با وجود ممنوع المنبر شدن، در مسجد جاوید جلساتی جهت جوانان و دانشجویان تشکیل می داد. با توجه به اینکه ادامه این گونه اقدامات موجبات گرایش نسل جوان به سوی فعالیت های ضدامنیتی را فراهم می ساخت، پیشنهاد گردید از ادامه تدریس مشارالیه در دانشگاه تهران جلوگیری به عمل آید و از جلسات متشکل در مسجد جاوید و همچنین از اعمال و رفتار یادشده، مراقبت های دقیق تری به عمل آید. مدیریت محترم اداره کل سوم (ساواک) پی نوشت فرمودند به وسیله کمیته (ضد خرابکاری) دستگیر و تحت تعقیب قرار گیرد. از تشکیل اجتماعات در مسجد مذکور جلوگیری [شود] و عناصری که به مسجد

ص:61

مذکور تردد دارند، مراقبت شوند که در اجرای اوامر صادره، روحانی مزبور دستگیر گردید(1).(2)

ص:62

خفقان باری را که رژیم شاه ایجاد کرده بود، تشریح و نظرهای خویش را در این باره بیان کرد.

شهید مفتح از همین سنگر، بسیاری از اعلامیه ها را تکثیر و توزیع می کرد و نخستین نمایشگاه کتاب را در این مسجد برگزار کرد. همچنین اندیشمند مصری؛ عبدالفتاح عبدالمقصود به دعوت او، برای سخنرانی به ایران آمد.(1) دعوت از قاریان بین المللی مصری هم از حرکت های فرهنگی این پایگاه بود.

ص:63

تحصیل معارف و علوم است. بنابراین، درصدد برآمد با همکاری امام موسی صدر و دکتر مصطفی چمران، مجتمعی فرهنگی _ آموزشی از مقطع دبستان تا دانشگاه در جنوب این کشور تأسیس کند، حتی زمینی هم برای اجرای این طرح خریداری شد، ولی با مفقود شدن امام موسی صدر، گسترش جنگ داخلی در لبنان، اوج گرفتن انقلاب اسلامی و افزایش مسئولیت و فعالیت های دکتر مفتح در این مسیر، این طرح به طور موقت تعطیل شد. او در نظر داشت پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، با بهره گرفتن از امکانات نظام جمهوری اسلامی، اجرایی شدن این کار را پی گیری کند که به شهادت رسید.(1)

البته وی موفق شد در برنامه ای کوتاه مدت، مخارج تحصیل کودکان شهدای لبنان و هزینه های پوشاک و غذای عده زیادی از شیعیان آواره را تأمین و کودکانشان را راهی مدارس سازد.(2)

ص:64

شهریور 1357 پلیس طاغوتی، این منطقه را اشغال کرده بود و مردم در کنار خیابان دکتر شریعتی کنونی منتظر ایستاده بودند. با ورود آیت الله مفتح و حرکت به سمت جنوب خیابان، مردم یک باره به ایشان پیوستند و با شعار «نصر من الله و فتح قریب» راه پیمایی گسترده ای آغاز شد. پس از دقایقی، ارتش با استفاده از گاز اشک آور، اقدام به حمله ای گسترده کرد تا جمعیت را متفرق سازد، ولی با حضور شهید مفتح موفق به این کار نشد. سرانجام در سه راهی دولت (شهید کلاه دوز)، عمّال رژیم به آیت الله مفتح حمله و ایشان را به شدت مجروح کردند. شدت جراحات به اندازه ای بود که ایشان در منزلی در همان اطراف بستری شد، ولی در همان حال فرمود: « هدف مهم است نه شخص؛ هرچند من زخمی شده ام و دیگر امکان حرکت ندارم، شما تا رسیدن به هدفتان به راه پیمایی ادامه دهید.» ازاین رو، تظاهرات با هدایت دکتر بهشتی تا میدان آزادی کنونی ادامه یافت و با قرائت یک قطع نامه و تأکید بر رهبری امام خمینی و تداوم انقلاب اسلامی پایان یافت.

فردای آن روز، یعنی 17 شهریور (جمعه سیاه و خونین)، شهید مفتح از بیمارستان پارس مرخص شد و به منزل خویش که در محاصره مأموران ساواک بود، بازگشت. نیروهای امنیتی رژیم، ایشان را دستگیر کردند و در نخستین ساعات حکومت نظامی تهران، آیت الله مفتح راهی زندان کمیته گردید و بیش از دو ماه در زندان به سر برد. با اوج گیری انقلاب اسلامی و فشارهای مردم، ایشان و عده ای دیگر از زندانیان آزاد شدند.

ص:65

استقبال از امام تشکیل دادند که آیت الله مفتح، استاد مطهری و نیز شیخ فضل الله محلاتی با همکاری دیگر شخصیت های مبارز، از اعضای این کمیته بودند. آنها با تلاش های خستگی ناپذیر و شبانه روزی، نیروها را بسیج کردند و کار با دقت و نظم بی نظیری پیش می رفت. در نتیجه این تلاش ها و برنامه ریزی شهید مفتح، استقبالی باشکوه و بی مانند از مسیر فرودگاه مهرآباد تا بهشت زهرا از امام خمینی رحمه الله انجام شد.

کمیته استقبال، در ضلع شمالی قطعه 17 که آرامگاه شهیدان انقلاب اسلامی بود، جایگاه ویژه ای برای استقرار و سخنرانی امام در نظر گرفت. بالگرد حامل رهبر انقلاب، در ساعت پانزده و چهل وپنج دقیقه دوازدهم بهمن 1357 در این محوطه بر زمین نشست و امام در حالی که شهید مفتح در کنارش ایستاده بود، نطق تاریخی و سرنوشت ساز خود را در بهشت زهرا ایراد فرمود. (1)

بنا بر آمارهای اعلام شده، جمعیت استقبال کننده تا شش میلیون نفر تخمین زده شده که برنامه ریزی برای چنین تجمع باشکوهی، به عهده دکتر مفتح و همکارانش بود.(2)

دکتر مفتح در سخنرانی پرشور خود در 13 بهمن 1357، به این حرکت عظیم اشاراتی جالب کرد:

... تشریف فرمایی رهبر بزرگ با این شوکت و عظمت و هیجان، بار دیگر این آیه کریمه «قُلْ جَاء الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ کَانَ زَهُوقًا» را مصداق عملی داد. واقعاً چنین هیجانی در تاریخ بی سابقه بوده است. ما در اتومبیلی جلوتر از اتومبیل (حامل) امام بودیم، می دیدم که مردم اصلاً مالک

ص:66

خودشان نبودند.

این همه شور و احساس، نشانگر عشق و علاقه به حقیقت است، دوستان ما در بهشت زهرا ناظر بودند و دیدند که چگونه آن کثرت جمعیت بی تاب منقلب می شدند. دیروز در بهشت زهرا که بنده هم افتخار داشتم در محضرشان باشم، تا جایی که توانایی اجازه می داد، سعی می کردیم که هجوم نشود به آقا. من خودم از پا درآمدم و حالم به هم خورد. آقا هم همین طور، عمامه ایشان افتاد. واقعاً خدا رحم کرد... .(1)

ص:67

عبادت، یعنی دانشگاه و مسجد را رها نساخت و همچنان در مسجد قبا و مسجد دانشگاه تهران نماز جماعت اقامه می کرد.

مفتح به دلیل علاقه به کارهای فرهنگی و رسانه ای و توجه به نقش نشریه ها در آگاهی مردم، مسئولیت مؤسسه اطلاعات را نیز بر عهده داشت و با برنامه ریزی های منسجم و تدبیری ویژه، زمینه های تغییر و تحول اساسی در این کانون فرهنگی را پدید آورد.

در اوایل پیروزی انقلاب، دشمنان که خود را شکست خورده می دیدند، با شایعه سازی و ایجاد جنگ های روانی، می خواستند نیروهای انقلابی را تضعیف و مردم را دچار احساس ناامیدی و ناکامی کنند و بین نیروهای فعال سیاسی تفرقه اندازند. در چنین اوضاع آشفته ای، کنفرانسی مطبوعاتی در حسینیه ارشاد برگزار شد که در آن استاد مطهری، دکتر مفتح و عده ای دیگر از اندیشمندان، با خردمندی و تدبیر، به پرسش هایی درباره انقلاب اسلامی پاسخ دادند و حقایقی را که در پرده ابهام باقی مانده بود، برای علاقه مندان روشن کردند.

عضویت در شورای انقلاب، شورای عالی نظارت بر امور مؤسسه اطلاعات و شورای گسترش آموزش عالی، از دیگر مسئولیت های شهید مفتح در سال های نخست پیروزی انقلاب اسلامی بود. او به عنوان یکی از اعضای فعال جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، در جلسه هایی که این نهاد برگزار می کرد، درباره نظم دادن به تحصیلات حوزوی، راه اندازی مدرسه های جدید و تجدید نظر در محتوای دروس حوزه، پیشنهادهایی ارزشمند و کاربردی مطرح می کرد.

ص:68

این شهید بزرگوار و بزرگانی چون دکتر باهنر، آیت الله مهدوی کنی، امامی کاشانی، دکتر بهشتی، استاد مطهری، شیخ فضل الله محلاتی و شیخ مهدی شاه آبادی، جامعه روحانیت مبارز تهران را بنیان نهادند که در سال های اوج گیری انقلاب، ضمن تماس مستقیم با امام خمینی رحمه الله وظیفه برنامه ریزی برای مبارزات مردم تهران را به ویژه در راه پیمایی های عظیم تاسوعا و عاشورا، اربعین، تعطیلی بازار و هماهنگی مساجد و مجامع بر عهده داشت. شهید مفتح به همراه شهید مطهری، اساس نامه ای با سیاست های انقلابی برای این نهاد تنظیم کردند و در ادامه فعالیت های آن تلاشی بی وقفه داشتند که از روح بلند، مبارز و روحیه تشکل گرایی آنها حکایت داشت.

او پس از تأسیس حزب جمهوری اسلامی به عضویت آن در آمد و مدت کوتاهی مسئولیت این حزب را بر عهده گرفت.(1) همکاری علمی، فرهنگی و تبلیغی با مکتب الرضا(ع) (هیئت آذربایجانی های مقیم مرکز) از دیگر فعالیت های آن شهید به شمار می رود.

ص:69

ص:70

اساسی در روان شناسی پرورشی است؛ زیرا توجه فرزندان به علاقه متقابل والدین و فضای عاطفی در خانه، نقش مؤثری در پیروی آنان از تذکرها و رهنمودهای پدر و مادر دارد. دکتر مفتح با وجود داشتن مسئولیت ها و مشاغل متعدد در جامعه، چه پیش از انقلاب اسلامی و چه پس از آن، و با وجود تمام گرفتاری هایی که نیروهای ساواک برایش ایجاد می کردند، وقت مشخصی را اختصاص می داد و بر تمام اموری که به عنوان پدر و سرپرست خانواده در پرورش بچه ها بر عهده داشت، نظارت دقیق می کرد. شیوه تربیتی اش در قالب تذکر غیر مستقیم بود و با عمل سنجیده، محبت فراوان و رفتار دقیق، برای فرزندان الگوسازی می کرد. در برآوردن نیازهای روانی و عاطفی آنها بسیار دقیق بود و اوقاتی را برای تفریح و سرگرمی های فکری آنان اختصاص می داد. اعتقاد داشت چون دختران، مادران آینده هستند، باید در کسب تحصیلات بکوشند و با حفظ شئون اسلامی برای جامعه مفید باشند تا فرزندان خوبی پرورش دهند. همسر این شهید می گوید:

در تصمیم گیری ها و مسائل خانواده، با فرزندان مشورت می کردند. مبنای برخوردشان با آنان، حس اعتماد بود. همواره نسبت به آنان اظهار اطمینان کامل [می کردند]، اگرچه به صورت غیرمستقیم اعمال و رفتار فرزندان را دقیقاً زیر نظر داشتند. در کمال عطوفت و مودّت، خطاهای آنان را تصحیح و ایشان را راهنمایی می کردند. تأکید ایشان بر این نکته بود که فرزندان باید خودشان در مسائل مختلف به نتیجه ای مطلوب برسند و راه را با احساس استقلال و اعتماد به نفس انتخاب کنند؛ زیرا می دانستند امور تحمیلی، پایداری نخواهد داشت.

اولین اصل [در] اعمال [شهید] مفتح، کسب رضایت الهی بود و از آنجا که خودش پایه زندگی را بر دیانت، صداقت، نجابت و قناعت استوار کرده بود، دوست داشتند که فرزندانشان نیز همین مبنا را سرلوحه زندگی خویش

ص:71

قرار دهند. در مورد ازدواج دخترانشان، آنچه مد نظرشان بود، دیانت و حُسن خلق خواستگاران بود و به امور مالی به عنوان عاملی تعیین کننده نمی نگریستند. درباره تعیین مهریه نیز اعتقاد داشتند چون ما الگوی جامعه هستیم، نباید مبنایی بگذاریم که دیگران برای عمل کردن به آن دچار سختی شوند.(1)

بتول مفتح در وصف پدرش گفته است:

پدرم فردی متخلّق به اخلاق اسلامی، بسیار باتقوا، مهربان و دلسوز با پشتکار فراوان بود. برخوردهای عاطفی توأم با ارشاد [ایشان]، در مورد دخترانشان بسیار مشخص تر جلوه می کرد. می کوشید آگاهی های علمی و مذهبی ما را بالا ببرد و به سؤالاتمان پاسخ دهد. شخصیت علمی و مذهبی ایشان همراه [با] روح عاطفی، نه تنها در خانواده بلکه نزد تمام فامیل و آشنایان کاملاً برجسته بود.(2)

بچه ها را خیلی دوست داشتند. حتی وقتی مریض می شدیم، مراقب بودند داروهایمان را سر وقت بخوریم. حوصله عجیبی داشتند. می کوشیدند نگرانی هایی را که مانع از قضاوت صحیح ما می گردید، برطرف کنند. در تمامی مراحل از تحصیل تا ازدواج، به ما اعتماد به نفس می دادند و در عین حال که بسیار مراقب ما بودند، تصمیم گیری نهایی را به عهده خودمان می گذاشتند. فضای بسیار صمیمی و شادی بر خانواده حاکم بود. آقاجان به هیچ وجه مسائل بیرون خانه را به منزل نمی آوردند. در مراحلی از مسیر مبارزاتی، پدرم حتی با افرادی درگیر بودند که نمی توانستند ظرفیت فکری او را تحمل کنند و در نتیجه ایشان فشار روحی زیادی را باید تحمل می کرد، ولی کوچک ترین اثری از این ناراحتی ها در رفتار و سلوکشان در داخل خانه مشاهده نمی گردید. ما از لابه لای تلفن ها و گفت وگوهای خصوصی ایشان با مادرمان متوجه این گونه مشکلات بیرونی پدر می شدیم،

ص:72

ولی او طوری رفتار می کرد که ما متوجه این امور نشویم.(1)

مهندس محمدرضا مفتح نیز از شیوه های تربیتی پدر می گوید:

هیچ وقت ما نصیحت را به شکل رایج امروز و مستقیم از ایشان نمی شنیدیم و آن ارتباط عاطفی عمیقی که با ما داشتند، ما را به رفتارشان علاقه مند می کرد. واقعاً این معنا در زندگی ما به عنوان فرزندانی که به پدرشان نگاه می کنند، خیلی جالب بود؛ یعنی در همان سال هایی که از برکت زندگی در کنار ایشان برخوردار بودیم، کمتر با نصیحت های زبانی مواجه می شدیم، بلکه به دلیل علاقه زیادی که به پدر داشتیم، دقت می کردیم ببینیم به چه چیزی علاقه مندند و همان کار را می کردیم، نه اینکه الزاماً امر و نهی داشته باشند یا دستور مستقیمی بدهند و طبیعتاً ما از رفتارهای ایشان تشخیص می دادیم که به چه مسائلی علاقه مند هستند و همان کار را می کردیم. این همان روش های تربیتی است که مورد تأکید اسلام هم هست و برای من به عنوان فرزندشان بسیار جالب بود که اولاً ایشان با آن همه گرفتاری های سیاسی و اجتماعی، اهتمام فراوانی به امور منزل و حسن معاشرت با اهل خانواده داشتند؛ ثانیاً با رابطه فوق العاده عاطفی که با بچه ها برقرار می کردند، ما خودمان را با آنچه مطلوب ایشان بود، تطبیق می دادیم.

نهایت ناراحتی ایشان به صورت بی اعتنایی و کم توجهی جلوه می کرد. محبت پدر متناسب با سن و سال و روحیه اگرچه اَشکال متفاوتی داشت، اما مستمر و جاری و ساری بود. نسبت به دخترها محبت سرشاری داشتند؛ چیزی که ما در تعالیم اسلامی داریم که وقتی پدر وارد منزل [می شود] ابتدا به دخترها توجه کند. در تشویق فرزندان، تعادل را رعایت می کردند. فراهم کردن امکانات تفریحی، مسافرت بردن اهل خانه و نیز تهیه کادو، نمودهایی از تشویق های ایشان بود، اما مهم ترین مشوق برای ما محبت او

ص:73

بود؛ اینکه همیشه با روی خندان و حالت بشاش به منزل می آمدند. به قدری نسبت به آموزش و پرورش ما اهتمام داشتند که حاضر بودند برای آن فشار مالی زیادی را تحمل کنند. ارتباط مستمری با مسئولین مدرسه های ما برقرار کرده بودند و از جهت و منش ما، مراقبت دقیقی [می کردند].

رفتار غیرمناسب از نظر مذهبی برای ایشان بسیار آزاردهنده تر از گرفتن نمره پایین در دروس عادی بود. محیط خانواده از لحاظ تربیتی، شدیداً تحت نظارت ایشان بود.

رفت وآمدهای ما با دوستان نیز، به صورت محبت آمیز توسط پدر نظارت می شد. مهم تر از اینها آن بود که ما ایشان را نه به عنوان یک کنترل کننده خشن و نهی کننده صرف، بلکه به عنوان یک دوست و مشاور می شناختیم و این نقش را برای فرزندان به نحو بارزی ایفا [می کردند.] وقتی درک می کردیم دوست ندارند با فرد خاصی رفت وآمد داشته باشیم، خودمان آن رابطه را قطع می کردیم.(1)

ص:74

مفتح در هوش و استعداد ذاتی و نجابت خانوادگی، نمونه بود و به راستی از لحاظ معاشرت و رعایت آداب مصاحبت و مجالست، طوری بر موازین اسلامی استوار بود که نظیر آن را کمتر می توان یافت. علاوه بر داشتن مقام شامخ علمی، دارای قلمی روان و توانا بود و بر اثر ایمان و اخلاصی که داشت، در راه انجام وظایف اجتماعی و مذهبی هرگز خستگی به خود راه نمی داد.(1)

آیت الله سبحانی که نزدیک به چهل سال با شهید مفتح مأنوس بوده است، ویژگی های این شهید بزرگوار را این گونه برمی شمارد:

مرحوم آیت الله مفتح، انسان وارسته ای بود. در بحث و مذاکره درباره هر نوع سخن فقهی و فلسفی، انصاف داشت. وقتی احساس می کرد، گفته طرف مقابل مطابق منطق است، تسلیم [می شد] و کوچک ترین مقاومتی نمی کرد. انسانی بود نسبت به اهل بیت، محب. در حالی که هم فاضل حوزه بود و هم [مدرک] دکترا از دانشگاه گرفته بود، بالای منبر که می رفت مانند یک خطیب روضه می خواند و اشک می ریخت. به اهل بیت بسیار معتقد بود. به لباس روحانیت خیلی اهمیت می داد؛ کوچک ترین لغزشی را که از یک شخص ملبّس به این لباس می دید، ناراحت می شد. عزت روحانیت در نظرش بر دیگر امور اولویت داشت. اگر منافع شخصی [اش] با یک خواهشی که مناسب با شأن روحانی نیست، تصادم می کرد، از آن نفع شخصی عدول می کرد و راضی به این کار نمی شد.(2)

حجت الاسلام جلالی خمینی که در جلسه درس امام، با شهید مفتح آشنا شده بود، او را از نظر اخلاقی این گونه یافته است:

در رفت وآمدهایی که به منزل ایشان داشتم و نیز همکاری در عرصه ها و جاهای مختلف با ایشان، آنچه متوجه شدم تقیّد محض ایشان به رعایت

ص:75

موازین و احکام دینی بود. ایشان انسانی بودند دین باور و محکم و از نظر اخلاقی، سالم. بارها مشاهده می شد که اگر کسی غیبتی می کرد یا حرفی می زد که شایبه غیبت در آن بود، به شدت ناراحت می شدند و به هر نحو ممکن مسیر صحبت را عوض می کردند. نسبت به رعایت حدود الهی بسیار حساسیت داشتند؛ به ویژه در میان ما روحانیان که لباس سربازی و تبلیغ معارف دینی بر تن داریم. در مجموع زندگی سعادتمندی را سپری کردند.(1)

ص:76

وی در یک سخنرانی، خطاب به عوامل رژیم پهلوی، از سر خشم فریاد برآورد:

شما ملتی را که برای افکار مذهبی اش احترام قائل نمی باشید، انتظار دارید فریاد نزند، آرام باشد و سخنی نگوید. والله عظیم چه بخواهید و چه نخواهید ملت مسلمان ایران بیدار شده است. مرجع عالی قدر ما پانزده سال است که از میان ما رفته، ولی چه شوقی در دل های ماست، این علاقه الهی و اشتیاق به فضیلت است. اگر به افکار اسلامی ما جسارت کردید، ما نمی توانیم آرام بگیریم. اگر برای احساس های مذهبی ما حرمتی قائل نشدید، ملت ایران آرام نخواهد بود.(1)

و چون می بیند عوامل استبدادی، تاریخ اسلامی را عوض کرده اند، در اعتراضی تند، چنین می گوید:

چطور ایرانی باید تاریخ پر افتخار هجرت رسول الله صلی الله علیه و آله، این تاریخ پرعظمت را کنار بگذارد و تاریخ شاهنشاهی جای گزین آن گردد. یا رسول الله صلی الله علیه و آله ما از روی تو شرمنده ایم.(2)

جشن هنر که رژیم شاه در نهایت وقاحت و فضاحت در شیراز برگزار کرد، مفتح را همچون آتش فشان برافروخت و او فریاد برآورد:

مردم مسلمان شیراز وقتی رسوایی جشن هنر را دیدند، حدّ اعلای رسوایی را که به طور علنی در خیابان گناه شود، واقعاً دین به جای خود، اخلاق کجاست، انسانیت! این چه هست؟ چرا به این خواسته ها توجه نمی کنید؟ چرا عملاً ناراحتی را در بین مردم شعله ور می کنید؟ چرا نمی گذارید این مردم مسلمان در افکار مذهبی خود، خواسته های اسلامی

ص:77

خود، جلو بروند.(1)

همچنین در سخنرانی خود در مسجد صاحب الزمان(ع) تهران، در شهریور 1358 هشدار داد:

این کشته ها و مبارزات ما به خاطر اسلام بود؛ زندان رفتن ها، شکنجه دیدن ها و محرومیت ها، به خاطر این بود که ما آدم هایی هستیم متعلق به اسلام؛ یعنی بنده شخصاً چنین هستم، محال است یکی از برنامه های اسلامی را از دست بدهم و با آن معامله ای بکنم؛ با هیچ گروه، با هیچ دسته؛ ناراحت می شوند، بشوند. مگر ما می توانیم وظیفه ها را به خاطر اینکه یک گروهی ناراحت می شوند، رها کنیم.(2)

دکتر مفتح از کودکی به صراحت عادت کرده بود و این رک گویی را همواره با چاشنی محبت همراه می کرد، ولی هرگاه دین و ارزش های الهی در مخاطره یا مورد تهاجم قرار می گرفت، این صراحت را با شهامت و شجاعت درمی آمیخت و بدون هیچ هراسی هرچه را لازم بود بگوید، می گفت. هیچ گاه برای مسائل شخصی و گذران زندگی، با افراد طرح دوستی نمی ریخت و ارتباط برقرار نمی کرد. دوستی و دشمنی اش با افراد، برای دین و انقلاب اسلامی بود. دکتر سید محمدباقر حجتی می گوید:

ما با هم همکار و دوست بودیم، ولی مصلحت هایمان حول محور مسائل انقلاب بود.(3)

ص:78

ص:79

راه پیمایی هایی به آن عظمت را به وجود آورد که دشمن را به زانو درآورد و دنیا را به شگفتی واداشت.(1)

مفتح در اندیشه و عمل، به این حقیقت رسیده بود که دعا و نیایش با پروردگار متعال، سرمایه ای ارزنده و آموزنده و خوراک معنوی آدمی است که وی را از شوق، امید، تحرک و خیزش سرشار می سازد.(2)

این شهید عارف، با دعا و عبادت و توکل مأنوس بود، ولی این ویژگی هیچ گاه او را از تکاپو و تلاش فکری، علمی و فرهنگی بازنداشت، بلکه تقویت کننده و نیروی محرکه اش به شمار می رفت. خود نیز مدام این واقعیت را بر زبان می آورد و می گفت:

من همیشه نیرویی داشتم که با آن می توانستم در برابر سختی ها استقامت بورزم. این قدرت معنوی، با توکل به پروردگار به دست آمده است.

آیت الله مفتح در کنار تمام فعالیت هایش، در مسجدهایی که آنها را به سنگر عبادی و مبارزاتی خود تبدیل کرده بود، به اقامه نماز جماعت می پرداخت. او به نماز اول وقت بسیار اهمیت می داد و حتی در روزهای بحرانی انقلاب به این مسئله پای بند بود. با آنکه در مسجد قبا، در سازمان دهی مبارزات مردم و سامان دادن به برنامه های آموزشی و فرهنگی، با گرفتاری های متعددی روبه رو بود، خود را ملزم می دانست که به نماز جماعت در وقت فضیلت آن برسد. حتی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، که مسئولیت هایش بیشتر شده بود، هرکس مشکلی داشت، می توانست هنگام

ص:80

اقامه نماز جماعت مغرب و عشا در مسجد قبا با او دیدار داشته باشد و گرهی از کار فروبسته خود بگشاید. یکی از نمازگزاران می گوید:

او به قدری مقید به نماز جماعت بود که وقتی یک شب دیر به مسجد آمده بود، گفت: از این به بعد، اگر دیر آمدم، شما با تابوت بیایید درِ منزل من، دست خالی برنمی گردید. این قدر خود را مقیّد به برگزاری نماز در اول وقت می دانست.(1)

ص:81

می دادند. این کار در قدم اول، خود، یک اشتباه است.(1)

در شرایطی که شایعه سازان تبلیغ می کردند که روحانیان زندگی مرفّه دارند، هرکس وارد خانه شهید مفتح می شد، مشاهده می کرد اتاق هایش با موکت فرش شده و امکاناتی چون میز و صندلی و چراغ مطالعه آن بسیار ساده و مستعمل، ولی تمیز و منظم است. این شهید بااخلاق، بسیار تمیز و خوش پوش هم بود و به نظافت خانه، کتاب خانه و وسایلی که در اختیار داشت، توجه می کرد. ایشان امکاناتی که بسیاری از افراد در اختیار داشتند، نداشت و تا آخر عمر هم این ساده زیستی را حفظ کرد.(2)

وسیله نقلیه او یک دستگاه فولکس بود و گاه از ژیان فرزندش که با وام تهیه کرده بود، استفاده می کرد. در جریان ترورهایی که گروهک های منحرف در اوایل انقلاب انجام می دادند، برای شخصیت هایی چون او تدابیر امنیتی در نظر گرفته شد. در این شرایط، شهید مفتح اعلام کرد:

چقدر آرزو می کنم این مراحل سخت و مراقبت های شدید و استفاده از ماشین ضد گلوله به پایان برسد و برگردیم به همان آزادگی که من و دوستانم داشتیم. من هیچ وقت به تشریفات معتقد نبوده، بلکه [از آن] منزجر بوده ام و به آن [روح] طلبگی که از اول با آن تربیت شده ام، عادت داشتم. سوگند به خداوند، این وضع برایمان لذتی ندارد. حال اگر در برابرش مقاومت کنیم، معنایش تظاهر به پاره ای مسائل است که از آن به خداوند پناه می بریم.(3)

ص:82

مهندس محمدرضا مفتح می گوید:

زندگی ما در حد معمول بود. بعد از پیروزی انقلاب هم پدر تأکید داشتند که زندگی ما در همین حد بماند و از هرگونه تجملات پرهیز می کردند. اوایل که به تهران آمدند، امکانش نبود، ولی بعد که استاد دانشگاه شدند و بعد از انقلاب هم که ریاست دانشکده الهیات و مناصب دیگر را داشتند، به شدت از تجملات دوری [می کردند] و همیشه این سطح را به ما هم تأکید می کردند. ما سختی های دوره ضعف مالی ایشان را احساس کردیم، نه رفاه بعدی را. همیشه یک حد عادی و متوسط داشتیم.(1)

بتول مفتح (دختر استاد) نیز می گوید:

ایشان [در] تهیه وسایل رفاهی برای خانواده بسیار مقید بودند، ولی ابداً تمایلی به تجملات نداشتند و ما را هم منع می کردند. یادم می آید یک بار ایشان تشریف آوردند اصفهان و من خانواده شوهرم را دعوت کرده و دو نوع غذا، یعنی باقلاپلو و قورمه سبزی درست کرده بودم. آقا جان پرسیدند: چرا دو گونه غذا تهیه کردی؟ گفتم: اسراف نکرده ام، همان برنجی را که برای این تعداد لازم بود، نصف کرده و به نیمی از آن شوید و باقلا زده ام. ایشان گفتند: نفس این کار روا نیست و از ساده زیستی دور است. سعی کن به این جور کارها عادت نکنی. البته ایشان به عنوان یک فرد متدین، نهایت سعی خود را برای رفاه ما می کردند، ولی مراقب بودند دچار تکلّفی نشویم. هنگامی هم که خواستیم ازدواج کنیم، ابداً دنبال تشریفات و مهریه سنگین و این مسائل نبودند و در نهایتِ سادگی، مراسم را برگزار می کردند.(2)

ص:83

تلاشی فروگذار نبود. او در حوزه، دبیرستان و دانشگاه، ضمن تلاش برای افزایش توان علمی و فکری فراگیران، آنان را به تهذیب نفس و مبارزه با شیطان درون و به شناخت جامعه و کمبودهای آن و تلاش برای برطرف کردن این کمبودها تشویق می کرد. در برخورد با قشرهای گوناگون، رأفت و رحمت اسلامی داشت و حدود شرعی را رعایت می کرد. در سنگر مسجد و دانشگاه می کوشید نسل جوان را به سلاح معرفت و ایمان مجهز گرداند و زمینه های تعالی و شکوفایی معنویشان را فراهم سازد. او از هر فرصتی برای این منظور، کمال استفاده را می برد. خود نیز هرگز دقیقه ای از عمرش را هدر نمی داد و گوهر ارزنده عمرش را پاس می داشت.

از ویژگی های شهید مفتح، توجه بسیار زیاد او به نوجوانان و جوانان بود، چنان که مسجد جاوید و پس از آن، مسجد قبا را پایگاهی برای ارتباط با این دو نسل نوخاسته قرار داد. ارتباط دوستانه و محبت آمیز آن شهید با جوانان، آنان را به معارف اسلامی، فعالیت های انقلابی و مبارزاتی علاقه مند می ساخت و به تلاش برای رهایی جامعه از ستم و نادانی و انحراف های اجتماعی و اخلاقی وامی داشت. توجه فراوان این شهید و صرف وقت زیاد برای آگاهی و خودسازی جوان ها، گاهی سبب اعتراض برخی کهن سالان مسجد می شد. مفتح در یکی از سخنرانی های خود در مسجد قبا، با رعایت احترام این افراد، خطاب به آنان گفت:

شما سالخورده ها دیگر گمراه و منحرف نمی شوید. این جوانان هستند که اگر به آنان توجه نکنیم و تحویلشان نگیریم، امکان دارد برایشان دام های خطرناکی بگسترانند و در درّه های ضلالت و باتلاق های آلودگی های اخلاقی و اجتماعی سقوط کنند.

همچنین در مصاحبه ای اظهار داشت:

ص:84

معتقدم [اگر] به نسل جوان، با دیده لطف نگاه کنیم و اگر اینها را مثل فرزندان خودمان به آغوش بگیریم، چون دارای وجدانی پاک می باشند، از برخی گرایش های منفی و بدبینی هایی که مخالفان و دشمنان در جامعه اشاعه داده اند، دست برمی دارند.(1)

ص:85

این رفتار او در حوزه و دانشگاه نمایان تر به نظر می رسید. ادبیات ارتباطش با مردم، برگرفته از فرهنگ اسلامی و سیره اهل بیت بود.

یکی از پژوهشگران معاصر می نویسد:

مفتح بسیار نجیب و مبادی آداب بود. برخورد متینی داشت و مدتی که با هم در زندان به سر می بردیم، ایشان را با یک نوع آرامش روحی می دیدیم و این، خود، نشان از صفا و پاکی روح او بود.(1)

به گفته یکی از استادان دانشکده الهیات، هنگامی که شهید مفتح رئیس این کانون معرفتی بود، به هیئت علمی احترام می گذاشت و حتی با افرادی که در ایام اختناق رژیم پهلوی، با وی برخورد تند و منفی داشتند، با ملایمت و عطوفت رفتار می کرد. او دارای وسعت نظر، سعه صدر، گذشت و بزرگواری بود.(2) بیشتر کسانی که ارتباط نزدیکی با شهید مفتح داشتند، از تبسم های دل نشین وی سخن گفته اند. فروتنی آن بزرگوار به اندازه ای بود که هرکسی در حضورش می نشست، احساس غریبی و نگرانی نمی کرد. تواضعی فراگیر داشت.(3)

در جلسه ها و معاشرت ها بدگویی از هیچ کس را تحمل نمی کرد و می گفت ضعف ها را نگویید. با اخلاق و روحیه خوب خود، همه را تشویق می کرد که به کاستی های دیگران نپردازند و می گفت اگر قرار باشد به ضعف ها دامن بزنیم، همه ضعف داریم. این شیوه را به سود همه می دانست و معتقد بود در هم دلی و انسجام نیروها بسیار مؤثر است. بر خوبی ها و قوّت ها، امتیازها و شایستگی های افراد تأکید می کرد و می گفت اگر اشخاصی در مسیر انقلاب نیستند، اجازه بدهید به جمع خودی ها بپیوندند و

ص:86

ساخته شوند، فراری شان ندهید. با آغوش باز و با مدارا و سعه صدر با افراد برخورد می کرد و با کسی تندی نمی کرد. حجت الاسلام و المسلمین شیخ هادی غفاری می گوید:

چندین بار شاهد بودم وقتی از کسی [در برخورد با دیگران] درشتی دید، ناراحت شد و گفت الان باید فضای جذب باشد. در تمام وجودش ذره ای ریا، ظاهرسازی و چندگونه زیستی نبود. حتی اندکی نفاق در روح و روانش دیده نمی شد.(1)

البته آن شهید در ارتباط با دیگران، هیچ گاه از مواضع اصولی و ارزشی عقب نشینی نمی کرد و سعه صدر و گذشت او برای آن بود که افراد را به فضیلت ها و کرامت های انسانی علاقه مند سازد. در واقع با این رفتارها هدفی والا را دنبال می کرد.(2)

مفتح، در رسیدگی به مشکلات افرادی که به وی مراجعه می کردند، بسیار حساس و دقیق بود. بارها اتفاق می افتاد که پس از یک روز سراسر تلاش و فعالیت، به ویژه بعد از پیروزی انقلاب، وقتی شب به خانه می آمد و زمان استراحتش بود، متوجه می شد فرزندانش برای رعایت حال او تلفن را قطع کرده اند. در این موارد، بی درنگ تلفن را وصل می کرد و می گفت تا کسی به من نیاز نداشته باشد، در این ساعت از شب تماس نمی گیرد.

به صله ارحام بسیار پای بند بود و با تواضع و آغوش باز، به خانواده، والدین و بستگان رسیدگی می کرد. احترام او به خویشاوندان برای آنها آموزنده بود و برخوردهای عاطفی، منطقی و اسلامی اش همراه با فروتنی و

ص:87

متانت، ایشان را پناه گاه فامیل ساخته بود، به طوری که در تمام دشواری ها و نیازهای فکری و روحی به وی مراجعه می کردند.(1)

یک نمونه برجسته از تواضع این مرد خدا، هم دردی با افراد کم بضاعت و اهتمام در کمک به آنان بود. او دانشجویانی را که مشکلات مالی داشتند، شناسایی می کرد و به گونه ای که به شخصیت و عزت و کرامت آنها خدشه وارد نشود و احساس حقارت نکنند، در حد توان برای برطرف کردن گرفتاری هایشان می کوشید.(2) بیمارانی را که قادر نبودند هزینه های درمانشان را تأمین کنند، به دوستان پزشکی که ضمن تخصص، تعهد و ایمان بالایی داشتند، معرفی می کرد تا اقدام های لازم را انجام دهند. دکتر سید عباس پاک نژاد در این باره نقل کرده است:

قبل از انقلاب اسلامی با شهید دکتر مفتح آشنا شدم. آرام، سلیم و پاک دل بود. هفته ای دو سه روز می آمد به درمانگاه نزد من. هیچ وقت نبود که این مرد، تنها بیاید. همیشه یکی دو نفر از اشخاص محتاج و درمانده همراهش بودند و اگر ما از نظر تجهیزات پزشکی و درمانی، توانایی مداوای آنان را نداشتیم، مفتح می گفت من هزینه وسایل مورد نیاز را می پردازم، بگویید تهیه کنند.(3)

ص:88

توان این پایگاه علمی را از وجود آنان در امان می داشت و افزون بر آن می کوشید با تقویت فضای معنوی و دینی در محیط دانشگاه، راه را بر فعالیت جریان های التقاطی ببندد؛ در سنگر مسجد هم با برنامه های فرهنگی و تبلیغی، جایی برای مطرح شدن دیدگاه های انحرافی باقی نمی گذاشت. در ضمن، جوانان و دانشجویان را به گونه ای تربیت و هدایت می کرد که بتوانند با این گروهک ها بحث کنند و انحطاط آنان را افشا سازند.

یکی از این گروهک ها که به رهبری اکبر گودرزی رشد سرطانی پیدا کرد، گروه فرقان بود. گودرزی از سال 1356 در جلسه های تفسیری خود، نیروهایی را با افکار منحرف خویش هماهنگ ساخت و با صدور اعلامیه ای، وارد حوزه سیاست شد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، او و دوستانش، فعالیت های نظامی را در برنامه خود قرار دادند و به ترور شخصیت های اثرگذار نظام اسلامی پرداختند.(1) استاد مطهری، نخستین کسی بود که با درایت و دوراندیشی، به انحراف این گروهک پی برد. ایشان پس از مطالعه نشریه های آنان، به قدری احساس خطر کرد که سکوت را شکست و به بحث و گفت وگو با آنان پرداخت و چون حاضر نشدند واقعیت را بپذیرند، از راه قلم و بیان در برابرشان ایستاد و مردم را از هدف پلیدشان آگاه کرد، به همین دلیل، ایشان را به شهادت رساندند.(2)

بعد از شهید مطهری، دکتر مفتح به ماهیت این گروه خبیث پی برد. ایشان توسط فردی به نام حاجی طرخانی که او هم به دست گروه فرقان

ص:89

ترور شد، نشریه های این گروه را دید و احساس نگرانی کرد و گفت: این نوشته متدینان راستین و منطقی نیست و بوی انحراف می دهد. او در سخنانی اظهار داشت:

مطهری را ترور می کنند و بعد به عهده می گیرند و جزوه می دهند و کشتن او را به عنوان یک وظیفه شرعی بیان می نمایند. تلفن های مکرّر برای ما و دوستان دیگر می شود، امنیت و آسایش را از ما سلب کرده اند. کمتر شبی است که بچه های ما را تهدید نکنند که همین امشب خداحافظی کنید.(1)

کمال یاسینی که برنامه ریز ترورهای گروه فرقان بود، نخستین بار نقشه ترور دکتر مفتح را در مدرسه عالی پارس ریخته بود که محافظان ایشان متوجه شدند و آنان را در اجرای این نقشه ناکام ساختند. سرانجام، آن نهروانیان انقلاب اسلامی، دانشکده الهیات دانشگاه تهران را برای جنایت خود برگزیدند؛ ساعت نه صبح 27 آذر 1358، هنگامی که دکتر مفتح و دو پاسدارش، جواد بهمنی و اصغر نعمتی از خودرو پیاده شدند تا وارد دانشکده شوند، دو نفر از اعضای گروه فرقان، آنها را به گلوله بستند. رهگذران دکتر مفتح را که بر اثر اصابت پنج گلوله به شدت از ناحیه سر مجروح شده بود، به بیمارستان امیر اعلم رساندند، ولی تلاش پزشکان اثری نبخشید و او همان روز به شهادت رسید. پیکر شهید مفتح و دو پاسدارش، روز بعد، از مسجد دانشگاه تهران و با حضور خیل عظیمی از مردم، به ویژه استادان و دانشجویان، تشییع شد و سپس به قم انتقال یافت.

ص:90

در این شهر نیز عالمان و مدرسان حوزه و طلبه ها و مردم و زائران حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه علیها السلام، پیکر استاد شهید حوزه را که خون پاکش در سنگر دانشگاه ریخته شد، تشییع باشکوهی کردند. حضور حضرت امام خمینی رحمه الله نیز بر شکوه این مراسم افزود. پیکر استاد شهید و دو محافظش، در غروب 28 آذر 1358، در حجره 23 صحن حرم مقدس با عزتی کم نظیر به خاک سپرده شد.(1)

امام خمینی رحمه الله به مناسبت شهادت دکتر مفتح در 27/9/1358 برابر با 28 محرم 1400 اعلامیه ای صادر فرمود که در آن آمده است:

... جناب حجت الاسلام، دانشمند محترم، آقای مفتح و دو نفر پاسدار عزیز اسلام _ رحمت الله علیهم _ به فیض شهادت رسیدند و به بارگاه ابدیت بار یافتند و در دل ملت و جوانان آگاه ما حماسه آفریدند و آتش نهضت اسلامی را افروخته تر و جنبش قیام ملت را متحرک تر کردند. خدایشان در جوار رحمت واسعه خود بپذیرد و از نور عظمت خود بهره دهد. امید بود از دانش استاد محترم و از زبان و علم او بهره ها برای اسلام و پیشرفت نهضت برداشته شود و امید است از شهادت امثال ایشان بهره ها برداریم... .(2)

مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله خامنه ای نیز در 26 آذر 1364 که به دانشکده الهیات رفت، در دفتر یادداشت این دانشکده، درباره شهید مفتح چنین نوشت:

بسم الله الرحمن الرحیم

یاد شهید عزیز مرحوم آیت الله مفتح آن شمع پرسوز و گداز و روشنی بخش، آن روحانی پر جدّ و جهد و صبور، آن مبلّغ دانا و سخنور،

ص:91

آن مبارز شجاع و خستگی ناپذیر و آن شخصیت متواضع و محبوب گرامی باد. او که با خون خود، سخن خود، تلاش خود، هدف و راه خود را امضا کرده، صحت و حقانیت این راه را به ثبت رساند.

اکنون که در نقطه عروج او و بر روی زمینی که پیکر پاک و خون آلود او و دو پاسدار شهیدش را در لحظه آخر در آغوش داشته است، قرار گرفته ام، بر سعادت آن عزیزان چشم حسرت گشوده و سرنوشتی آن چنان خونین و صادقانه در راه خدا برای خود آرزو می کنم و با همه دل بر آنان درود می فرستم. خداوند، آن عزیز و یارانش را با شهدای صدر اسلام محشور فرماید.(1)

سید علی خامنه ای، 26/9/1364

شهید مفتح، منادی وحدت اسلامی در انقلاب شکوهمند اسلامی است. از آنجا که بر اثر کوشش آن عزیز، زمینه های وحدت حوزه و دانشگاه فراهم گردید، سالروز شهادتش روز وحدت حوزه و دانشگاه نامیده شد.

ص:92

ص:93

حکومت در بین جوامع انسان ها باید الهی باشد. اگر حکومت به دست مردان الهی باشد اینها دارای مکتبی هستند رهایی بخش، تعالی بخش. اگر جامعه روی آن طریق و صراط افتاد، مُسلّماً روی سعادت را خواهید دید.(1)

ص:94

را به سوی کمالات کشانید. این جذبه مقدس سبب شد که هر آرزوی مادی و هر شوق غریزی و طبیعی که سبب حرکات و روش های معمولی است از ساحت روحش دور شود و برای نشان دادن خود مجالی نبیند، او همه چیز را جز خدا، فراموش کرد و کنار گذارد.(1)

... حضرت علی(ع) زندگی ساده ای داشت، حتی در دورانی که خلافت و قدرت برایش سر فرود آورد. آری! تاریخ، سیاست مداری چنان عادل و مهربان نشان نداده و نخواهد داد.(2)

ص:95

اَقَامَهَا بِغَیْرِ قَوَائِمَ وَ رَفَعَهَا بِغَیْرِ دَعَائِمَ.(1)

یعنی خداوند زمین را بیافرید و سپس بدون اینکه مشغول باشد آن را نگه داشت و در عین بی قراری، محکم و استوارش ساخت و بی آنکه پایه و اساسی برای آن باشد به پا داشته و بدون ستون مرتفعش نمود. علی(ع) این کلمات را در عصری بیان نموده است که فکر بشر خیلی ناقص بوده است. علی(ع) با این بیان کوتاه و رسا از روی واقعیت هایی پرده برداشته است که تجربیات و کشفیات امروز، آنها را به ثبوت رسانید و در این چند جمله به حرکت زمین و قانون جاذبه آن و اینکه زمین در فضای نامتناهی شناور است، اشاره می کند.(2)

ص:96

و گرسنگی و بیماری خواهد شد که دعای نیکان کوچک ترین تأ ثیر در تغییر و بهبود آن نخواهد داشت.(1)

ص:97

یک جامعه زنده، همانند یک فرد زنده، بین همه اقشار و گروه هایش هماهنگی است؛ یعنی همه باید با هم یک سیر و هدف را تعقیب کنند و درست، هماهنگ و موزون و حساب شده به سوی یک مقصد ره سپارند. بنابراین باید در جهت ایجاد یک وحدت اساسی که عامل احیای زندگی دوباره است، کوشید.(1)

مسیر پیشرفت جامعه را مغزهای اندیشمند و متفکر تعیین می کنند، این مغزهای اندیشمند خواه آگاه در علوم معنوی و مذهب و یا اندیشمندان در علوم مادی و رشته های دیگر، اگر با هم باشند جامعه به جلو می رود.(2)

ص:98

حوزه های مختلف ارتباط وجود داشت و از نظریات تازه هر حوزه آگاه بودند، لذا موفق شدند با کمک هم به سمت آینده درخشان و تابناک تمدن پیشروی کنند.

نتیجه این حوزه ها و روابط فرهنگی میان آنها آفریدن یک تمدن جدید علمی جهان گیری بود که در مدتی کمتر از دو قرن پدید آمد و گسترش یافت. دانشمندان و محققان تاریخ علم با نظری تعجب آمیز به آن می نگرند و اعتراف می نمایند که قدرت خلاقه این نهضت از تمام جنبش های دیگر تا قرن سیزدهم میلادی بیشتر بوده است.(1)

ص:99

ص:100

اسلامی، علی بن ابی طالب(ع)، حسین بن علی(ع) و دیگر قهرمانان اسلام را بگیرند، احساسات اسلامی و روح اسلامی خاموش و عواطف اسلام ذلیل شود.(1)

ص:101

اسلامی شود. ما هرگونه قرارداد علیه منافع فلسطین را شدیداً محکوم می نماییم.(1)

ص:102

جوله و للحق دوله» باطن یک چند روزی جولان دارد و نابود می شود و حق ثبات دارد. دیروز وقتی به فرودگاه رسیدند ( 12 بهمن 1357) اول فرمودند برادرم را بیاورید ببینم، آقای پسندیده سنشان از آقا بیشتر است. به آقای پسندیده اصرار داشتند که شما سنتان بیشتر است، جلوتر بروید. ایشان می گفتند نمی شود آقا، شما رهبر هستید و مرجعید. بالأخره به ناچار آقای پسندیده مقداری جلوتر آمدند و زودتر پیاده شدند و بعد آقا پیاده شدند. این همه اخلاق و وارستگی و فضیلت را مکرر در مکرر از ایشان دیده ایم.(1)

ص:103

به قول مرحوم دکتر شریعتی، در تاریخ ایران می بینیم هر کجا یک انقلاب رهایی بخش بوده، پیشاپیش آن انقلاب، چهره روحانی بوده است. اینها زندان رفتند، شکنجه شدند، آزار دیدند، ولی استعمار کوشش می کند که این چهره ها را برای ما به یک شکل دیگری نشان دهد. می خواهند آنان را از انظار عمومی بیندازند، ولی این نقشه ها و توطئه ها به خواست خداوند اثری نخواهد بخشید. برای اینکه آن چنان آگاهی در ملت ایران به وجود آمده است که افراد را خوب می شناسند و گذشته را فراموش نکرده اند. البته برای ما آن چهره هایی ارزش دارد که برای نجات این ملّت رنج دیدند، در مقابل گلوله ها ایستادگی کردند و زندان و شکنجه، آنها را از این مسیر بازنداشت... .(1)

ص:104

مذهب به شکل واقعی و راستینش که عامل پاکی، تقوا، درستی، نظم و نظام در جامعه است.(1)

ناسازگاری دین و علم امری غلط است که شیادان آن را در افکار مردم القا کرده اند. ما می گوییم بشریت وقتی می تواند از میوه های علم برخوردار شود که به موازات پیشرفت علم، نیروی دینی و اخلاقی خود را تقویت کند، همان طور که دین داری توأم با نادانی، ضررهای فراوان دارد، خطر قدرت های علمی تهی از ایمان به خدا، به مراتب بیشتر است.(2)

ص:105

مگر خیانت های شما را ندیده اند، آیا به این ملت کم خیانت کرده اید؟ دیگر این ملت آگاه شده اند. دادن زدن، عربده کشیدن و اخلالگری کوچک ترین اثری در ادامه نهضت اسلامی ندارد. (1)

ص:106

دانستنی های انقلاب اسلامی، جلد 21، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، 1381.

مؤمن، ابوالفتح، همدان در انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

واثقی، محمدحسین، مصلح بیدار، جلد 1، تهران، صدرا، چاپ اول، 1378.

ویژنامه سالروز شهادت آیت الله دکتر محمد مفتح، ماهنامه فرهنگی تاریخی شاهد یاران، سال دوم، شماره 12، دی 1385.

یادنامه ای از بنیان گذار روز وحدت روحانی و دانشجو شهید دکتر محمد مفتح، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، بی تا.

آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، پرونده آیت الله مفتح.

نوار مصاحبه دکتر مفتح، آرشیو شبکه پنجم صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.

یادیار، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، شبکه 4، 1378.

مفتاح حضور، گروه معارف شبکه دوم صدا و سیمای جمهوری اسلامی، شش قسمت، پاییز 1378.

بزرگداشت شهید حوزه و دانشگاه آیت الله مفتح، گروه معارف شبکه دوم صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، پاییز 1376.

برنامه وحدت حوزه و دانشگاه، ویژه استاد مفتح، گروه سیاسی شبکه چهارم صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، تهران، پاییز 1378.

ص:107

ص:108

2. تقویت جنبه اعتقادی و اخلاقی نسل جوان و تربیت نیروهای متدین، مبارز و شجاع که در نهضت امام خمینی رحمه الله نقش آفرین بوده اند.

3. پایگاه قرار دادن مسجد و کانون های عبادی برای امر مبارزه، تبلیغ و تلاش های فرهنگی در تهران و شهرستان ها.

4. پژوهش های عمیق درباره فرهنگ و تمدن مسلمانان و علل انحطاط آنان، آفت زدایی از دین و پیراستن فرهنگ اسلامی از خرافه ها، ستیز با باستان گرایی و ملی گرایی که روشن فکران وابسته به رژیم پهلوی مرّوج آن بودند تا بدین وسیله فرهنگ پویای اسلامی را به حاشیه برانند.

5. ایجاد مجمع علمی اسلام شناسی برای تربیت نویسندگان جوان، خوش فکر و صاحب قلم روان، با هدف معرفی فرهنگ ناب اسلامی به نسل جوان و بررسی های اجتماعی و سیاسی درباره مسلمانان و جهان اسلام.

6. مبارزه مؤثر با التقاط، انحراف های فکری و عقیدتی.

7. شرکت مؤثر در نهضت امام خمینی رحمه الله از راه خطابه های خردمندانه، سخنرانی های مستدل و دقیق و نیز افشاگری ها و روشنگری هایی که در واقع نبرد فرهنگی علیه رژیم پهلوی و استکبار بود.

8. دعوت از شخصیت های برجسته جهان اسلام به منظور تحکیم وحدت و همدلی مسلمانان.

9. وسعت نظر، مشرب علمی و ظرفیت بالا همراه با قاطعیت و مقاومت و پافشاری بر ارزش های دینی برای رشد علمی و فرهنگی جامعه.

ص:109

2. چرا شهید مفتح برای تقویت و گسترش انقلاب اسلامی، به شهرهای مختلف سفر می کرد و دلیل موفقیت وی در این عرصه، با وجود فشارهای ساواک، چه بود؟

3. دکتر مفتح با سازمان دهی هزاران نفر از مردم تهران در سال های 1356 و 1357 نماز عید فطر را در زمین های قیطریه برگزار کرد که این حرکت در پیروزی انقلاب اسلامی بسیار مهم بود و سرآغاز راه پیمایی های گسترده تهران شد. این موضوع ریشه یابی شود.

4. با اینکه دکتر مفتح در تشییع جنازه دکتر شریعتی شرکت کرد، گروه فرقان که مدافع افکار شریعتی بود، وی را ترور کرد. این موضوع درخور یک بررسی مستند است.

5. بررسی رابطه آیت الله مفتح با امام خمینی رحمه الله و شخصیت هایی چون دکتر بهشتی، باهنر، قدوسی، مطهری و محلاتی.

6. اقدامات شهید مفتح برای وحدت حوزه و دانشگاه و اسلامی کردن دانشگاه ها.

7. مصاحبه درباره اندیشه و کارنامه علمی و فرهنگی شهید مفتح با افرادی که با او مأنوس بوده یا از محضرش استفاده کرده اند، از جمله: آیت الله حسین نوری همدانی، آیت الله سبحانی، آیت الله سید حسن طاهری خرم آبادی؛ حجج اسلام: سید هادی خسروشاهی، دکتر سید محمدباقر حجتی، هادی غفاری، محسن مجتهد شبستری، غلامحسین رحیمی اصفهانی، عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، سید کاظم ارفع، سید ابراهیم سید

ص:110

علوی، علی اکبر حسنی، سید جعفر شیخ الاسلامی، مهدی طارمی، غلام حسین حقّانی

8. خاطره یابی از عبدالکریم دل داده، سید باقر سخایی، حسین مهدیان، ابوالفضل توکلی بینا و ماشاءالله رحیمی که با شهید مفتح در ارتباط بوده اند.

9. گفت وگو با اعضای خانواده شهید مفتح از جمله فرزندانش: محمدمهدی، محمدصادق، محمدهادی و بتول مفتح و همسر شهید فاطمه جابری و محمد پیشگاهی فرد (داماد دکتر مفتح).

ص:111

الف) روش اندیشه( ب) حکمت الهی و نهج البلاغه

ج) آیات اصول اعتقادی قرآن د) نقش دانشمندان

6. نظر شهید مفتح درباره مراسم چهارشنبه سوری چه بود؟

الف) رسم مضحک ب) آتش پرستی

ج) ارتجاع قبل از اسلام ( د) تمام موارد

7. ساواک، از ورود شهید مفتح به کدام استان جلوگیری کرد؟

الف) استان همدان ب) استان قم

ج) استان گیلان ( د) استان خوزستان

8. چه گروهی و در چه تاریخی آیت الله مفتح را ترور کرد؟

( الف) فرقان، 27/9/1358 ب) منافقین، 27/9/1358

ج) فرقان، 27/9/1359 د) هیچ کدام

ص:112

9. به نظر شما به چه دلیل گروه های منحرف، آیت الله مفتح را ترور کردند؟

10. آیت الله مفتح در سخنرانی ها و محافل فرهنگی به چه امری تأکید داشت؟

11. چرا شهید مفتح پایگاه فرهنگی خود را مسجد، مدرسه و دانشگاه قرار می داد؟

ص:113

ص:114

8.جعفریان، رسول، جریان ها و سازمان های مذهبی سیاسی ایران (سال های 1320_ 1357)، تهران، خانه کتاب، چاپ نهم (با اصلاحات و افزوده ها)، زمستان 1387.

9.جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار (ج2)، قم، نشر معروف، چاپ اول، 1382.

10.خاطرات طاهری خرم آبادی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، 1377.

11.خامنه ای، سید علی، دیدگاه ها، قم، انتشارات تشیع، چاپ اول، 1362.

12.خمینی، روح الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ سوم، 1378.

13.رحیمی، غلام حسین، زیارت خرافه است یا حقیقت، تهران، فراهانی، 1354.

14.روحانی، سید حمید، بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362.

15.روزشمار انقلاب اسلامی، تهران، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1378.

16.زرگر، محمد، حدیث عاشقی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، 1381 .

17.زمانی، مصطفی، به سوی اسلام یا آیین کلیسا، قم، پیام اسلام، چاپ اول، 1346.

18.ستوده، امیررضا، پا به پای آفتاب، تهران، نشر پنجره، چاپ دوم، 1381.

19.سه شهید، قم، انتشارات آزاد، بی تا.

ص:115

20.سید علوی، سید ابراهیم، جهان بینی و جهان داری علی(ع)، تهران، فراهانی، 1353.

21.شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تهران، اسلامیه، چاپ اول، 1352.

22.شکوری، ابوالفضل، فرهنگ رجال و مشاهیر تاریخ معاصر ایران، قم، عالمه، چاپ اول، 1377.

23.گلی زواره، غلامرضا، اسوه فرزانگی و فداکاری، قم، نور السجاد، چاپ اول، 1387.

24.مرکز بررسی اسناد تاریخی، یاران امام به روایت اسناد ساواک (کتاب بیست و ششم شهید آیت الله دکتر محمد مفتح) تهران، وزارت اطلاعات، چاپ اول، 1382.

25.مرکز بررسی اسناد تاریخی، یاران امام به روایت اسناد ساواک (کتاب دوازدهم: شهید مهدی عراقی)، تهران، وزارت اطلاعات، چاپ اول، 1378.

26.مصطفوی کرمانی، محمد، دعا عامل پیشرفت یا رکود، تهران، فراهانی، 1353.

27._____________________، اسلام پیشرو نهضت ها، تهران، فراهانی، 1353.

28.مطبوعات اسلامی، قم، مؤسسه اطلاع رسانی اسلامی مرجع، چاپ اول، 1382.

29.مفتح، محمد، آیات اصول اعتقادی قرآن، قم، مؤسسه تحقیقاتی و انتشاراتی نور.

ص:116

30._________، حکمت الهی در نهج البلاغه، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، 1360.

31._________، مکتب اخلاقی و تربیتی امام صادق، تهران، جهان آرا، بی تا.

32._________، نقش دانشمندان در پیشرفت علوم، تهران، سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران، چاپ دوم، 1361.

33._________، وحدت دو قشر روحانی و دانشگاهی، قم، نشر حجّت، بی تا.

34._________، ویژگی های زعامت و رهبری، تهران، حزب جمهوری اسلامی، چاپ اول، 1359.

35.نیک بخت، رحیم، زندگی و مبارزات شهید آیت الله دکتر محمد مفتح، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، 1384.

36.واثقی راد، محمد حسین، مطهری مطهر اندیشه ها، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1362.

37.یزدی، ابراهیم، آخرین تلاش ها در آخرین روزها، تهران، انتشارات قلم، چاپ پنجم، 1363.

ص:117

4.«زمینه های انقلاب اسلامی به روایت خاطره (تأسیس مکتب اسلام و مکتب تشیع)»، فصلنامه یاد، شماره 8، پاییز 1366.

5.«امام خمینی از دیدگاه شهیدان»، فصلنامه پانزده خرداد، شماره 12 و 13، پاییز و زمستان 1372.

6.روزنامه جمهوری اسلامی (ویژه نامه شهیدان)، 27/9/1359.

7.نشریه شما (ارگان جمعیت موتلفه اسلامی)، شماره 127.

8.نشریه شاهد، شماره 21، دی 1359.

9.شاهد یاران، ویژه نامه شهید مفتح، شماره 12، دی 1385.

10.شاهد یاران (ویژه نامه شهید مطهری)، شماره 5 و 6، فروردین و اردیبهشت 1385.

11.روزنامه اطلاعات، شماره 19217 .

12.مجله مکتب تشیع، خرداد 1342.

13.مجله نصیر، سال سوم، شماره 10، پاییز 1373.

ص:118

1.مصاحبه با آیت الله حسین نوری همدانی، مجله حوزه، شماره 27، مرداد و شهریور 1367.

2.مصاحبه با حجت الاسلام و المسلمین جمی، امام جمعه سابق آبادان، مجله پیام انقلاب، شماره 68، دهم مهر 1361.

3.مصاحبه با دکتر سید محمدحسین بهشتی درباره شهید مفتح، روزنامه جمهوری اسلامی، 25/9/1360.

4.گفت وگو با همسر شهید مفتح، مجله زن روز، شماره 896، 27 آذر 1361.